EUROPA E ZHAN MONETIT (JEAN MONNET) | NJË BIOGRAFI TRANSATLANTIKE NGA EMANUELE MONAKO (EMANUELE MONACO).

Nga Marko (Marco) Arvati*.

Romë, Itali | Në debatin e sotëm, nëse ndeshemi me fjalën atlantizëm pothuajse me siguri i referohemi politikave evropiane të afërsisë me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Termi përdoret shpesh në një kuptim nënçmues, për të nënvizuar nënshtrimin e atyre që miratojnë këto politika ndaj Uashingtonit.

Ky nuk është rasti me biografinë e re të z. Zhan Monet (Jean Monnet), me titill: “Europa e Zhan Monetit”.

Një biografi transatlantike, e shkruar nga z. Emanuele Monako (Emanuele Monaco), doktor në Studime Historike.

Që në rreshtat e parë të tekstit dhe nga lloji i arkivave të konsultuara, ndër të cilat, veçohen një numër i madh institucionesh amerikane, vëmë re dëshirën e autorit për të ndërtuar një vepër që bashkon në një vëllim të vetëm frymëzimin pro-evropian të z. Monet dhe marrëdhëniet e tij të privilegjuara me figurat më të rëndësishme të shoqërisë politike amerikane të viteve 1940-të dhe 1950-të.

Teksti përmban gjithashtu letra të pabotuara të zbuluara në disa arkiva të mëdha, si Arkivi Parlamentar ose Biblioteka Bodleian.

Figura e z. Zhan Monet (Jean Monnet) që na jep vëllimin është absolutisht tredimensionale dhe gjithmonë e vendosur mirë në kohën historike të referencës.

Ato pasazhe që përsëriten shpesh në biografi, në të cilat, disa momente të dehistorizuara të jetës së një personazhi përdoren për të treguar ngjarjet themeluese, në të cilin, protagonisti ndërgjegjësohet për vendin e tij në botë dhe e bën trashëgiminë e tij kryesore misionin e tij jetësor.

Për të qenë i sinqertë, duke lexuar pothuajse treqind faqet e esesë, nuk jemi të sigurt për momentin e saktë në të cilin z. Monet, si lehtësues i kontratave të luftës ose i dërguar i presidentit Ruzvelt (Roosevelt) në Algjer, mori idenë e ndërtimit të një bashkimi midis vendeve të Evropës perëndimore.

Ne nuk jemi të sigurt pikërisht sepse njohuritë dhe marrëdhëniet që z. Monet ka ruajtur gjatë më shumë se tridhjetë viteve e çojnë atë gradualisht në zhvillimin e idesë se një ndërvarësi midis Francës dhe Gjermanisë mund të jetë mënyra për të ruajtur paqen në Evropë, duke marrë parasysh të gjitha gjërat.

Libri është i ndarë strukturalisht në tre pjesë të dallueshme të jetës së z. Monet.

Pjesa e parë që analizon rolin e tij në Luftën e Parë Botërore dhe në Lidhjen e Kombeve të sapoformuar.

Një pjesë e dytë e strukturuar mbi veprimet e kryera gjatë Luftës së Dytë Botërore në emër të tij e qeverive britanike dhe amerikane.

Një pjesë e tretë për ndërtimin e Republikës Çeke (Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut), z. Monet pro-evropian që jemi mësuar ta njohim.

Që në fillim, autori Monako na bën të kuptojmë veçorinë e figurës së francezit në krahasim me pro-evropianët e tjerë të së njëjtës periudhë.

Z. Monet nuk është federalist për bindje kulturore dhe ai nuk ndoqi as universitetet kryesore elitare që përbënin bazën për lindjen e instituteve të ndërvarura që diskutonin politikën e jashtme, si Çetëm Haus (Chatham House), midis dy anëve të Atlantikut.

Gjatë gjithë rinisë së tij, z. Monet ishte një shitës konjaku dhe pikërisht përmes kësaj pune ai kuptoi rëndësinë e strukturave mbikombëtare dhe ndërvarësinë midis shteteve për tregti fitimprurëse.

Kur Shtetet e Bashkuara, të cilat, përfaqësonin një pjesë të madhe të tregtisë së jashtme të likerit të prodhuar nga familja Monnet, përuruan sezonin e ndalimit, francezi e rivendosi kompaninë duke diversifikuar plotësisht eksportet dhe duke u fokusuar në tregun kanadez, një vend ku francezët dhe anglezët - komunitete të papajtueshme në Evropë - e gjetën veten duke bashkëpunuar në një nivel politik dhe ekonomik nga nevoja.

Vite më parë, gjatë Luftës së Madhe, ai arriti të krijojë një institucion të përbashkët për Italinë, Francën dhe Anglinë për furnizimin dhe shpërndarjen e drithit.

Prandaj nuk ka referenca për lashtësinë e kontinentit evropian, as për Perandorinë e Shenjtë Romake të Karlit të Madh, as për paqen e përhershme kantiane.

Për z. Monet, ndërvarësia midis shteteve nuk lind nga një vullnet kulturor, por nga ideja se vetëm nevojat mund t’i shtyjnë shtetasit e subjekteve të heqin dorë nga një pjesë e sovranitetit të tyre në bazë të një projekti komunitar.

Pavarësisht largësisë së tij nga akademia e lartë në vitet mes dy luftërave, pas një ndërveprimi në Lidhjen e Kombeve që e la të zhgënjyer, ai arriti të ndërtojë një rrjet marrëdhëniesh me eksponentë të rëndësishëm të shoqërisë politike amerikane përmes punës së tij si ndërmjetës financiar.

Duke jetuar në Uashington, ai filloi të shoqërohej me zell me gjyqtarin e Gjykatës së Lartë Feliks (Felix) Frankfurter dhe me ata që do të bëheshin dy sekretarët e ardhshëm të shtetit të pasluftës, z. Din Eçsoun (Dean Acheson) dhe z. Xhan Fosustër Dalles (John Foster Dulles).

Afërsia miqësore me këto figura ka qenë gjithmonë e rëndësishme për z. Monet, pasi ai ka mundur të përdorë këshilla të profilit të lartë politik nga ana e kundërt e Atlantikut dhe të koordinojë me ta në vizionin e tij për Evropën.

Më kritikët mund të pretendojnë se lëvizjet e z. Monet nga Lufta e Dytë Botërore e tutje ishin një shprehje e dëshirave të Uashingtonit për Evropën, por kjo nuk është kështu.

Z. Monet përdori afërsinë e tij të veçantë dhe personale me kabinetet e ndryshme amerikane shpesh për të çuar përpara planet e kundërta të kundërshtarëve të tij në Evropë, që gradualisht humbën rëndësinë, kur ato figura që i garantonin atij një rrjet dhe akses të privilegjuar, ndaluan së angazhuari në politikë aktive.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, z. Monet e gjeti veten në pozicionin paradoksal të të dërguarit të kryeministrit britanik Çërçill (Churchill) në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në emër të qeverisë britanike, dhe më pas të dërguarit të presidentit Ruzvelt (Roosevelt) në Algjer në emër të qeverisë amerikane, ndërkohë që situata franceze ishte gjithnjë e më kaotike.

Pikërisht në këtë periudhë ai filloi të kryqëzohej me rivalin e tij më të madh të pasluftës, gjeneralit Karl Dë Golin (Charles De Gaulle), i cili, përfaqësonte qeverinë franceze në mërgim në Londër dhe nuk e shikonte mirë z. Monet.

Nga ana tjetër, pavarësisht detyrës së qeverisë britanike, z. Monet u zhvendos në rrethin e Uashingtonit, ku z. Dë Gol (De Gaulle) nuk shihej mirë.

Duhet mbajtur parasysh se nëse sot rrëfimtaria (narrativa) e vazhdimësisë qeveritare të Francës përmes z. Dë Gol është e vendosur, por jo të gjithë ranë dakord në atë kohë.

Në fakt, amerikanët e mbajtën të hapur ambasadën në Vishi (Vichy), në shtetin francez Petain dhe Laval-ian, që bashkëpunoi me Gjermaninë, deri në vitin 1942.

Pas hyrjes së aleatëve në Afrikën e Veriut me operacionin “Pishtari”, z. Monet organizoi që të dërgohej nga presidenti Ruzvelt (Roosevelt) në Algjer për të mbështetur z. Henri Giraud, të zgjedhur nga amerikanët si udhërrëfyes francez, dhe për ta bërë atë pikën kryesore të referencës së aleatëve, ndërsa anglezët ishin duke synuar të gjitha letrat e tyre për z. Dë Gol (De Gaulle).

Z. Giraud kishte qenë i burgosur i gjermanëve, më pas u arratis dhe u kthye në Vishi (Vichy), nga ku vendosi kontakte me anglo-amerikanët që e çuan në Algjer: një figurë shumë më e nuancuar se heroi Dë Gol (De Gaulle), i cili, u strehua në Londër duke kundërshtuar armëpushimin e vitit 1940.

Roli i z. Monet ishte të bënte z. Giraud një reformator, një kryetar të mundshëm shteti, dhe i kërkoi atij të përjashtonte nga qeveria e Algjerit të gjitha ligjet që i atribuoheshin Vishizmit, veçanërisht për të rivendosur “Dekretin Cremieux”, i cili, u dha nënshtetësinë franceze hebrenjve algjerianë.

Ndryshe nga ajo që kërkoi presidenti Ruzvelt (Roosevelt), z. Monet nuk punoi vetëm për z. Giraud, por për të ngritur një Komitet Francez të Çlirimit Kombëtar, larg interesave të Uashingtonit, i cili, mblodhi së bashku dy institucionet franceze anti-Vishi: Francën e Lirë të gjeneralit Dë Gol (De Gaulle) dhe Komandën civile dhe ushtarake të Algjerit nga z. Giraud.

Një lëvizje që e distancoi atë nga të qenit agjent i qeverive të Atlantikut dhe e lejoi të hynte në “Pantheonin” francez.

Pasi mbaroi konflikti, filloi faza më pjellore e karrierës së z. Xhan Monet (Jean Monnet), ajo që përfundimisht e bëri atë të ishte promotori i Deklaratës së Shumanit (Schuman), të vitit 1950, dhe më pas president i “Autoritetit të Lartë të Republikës Çeke”, arsyetimi i z. Monet filloi përsëri një supozim domosdoshmërie.

Objektivi i tij ishte të shmangte luftën e katërt midis Francës dhe Gjermanisë në shtatëdhjetë vjet, e cila, shpërtheu e gjitha për zotërimin e pellgut kryesor të qymyrit në Evropë, rajonet e Ruhr-it dhe Saar-it.

Për francezët, zgjidhja e problemeve në kuptimin nacionalist, marrja e rajoneve për Francën, ose më keq akoma reduktimi i Gjermanisë në një kullotë, siç do të kishte dashur sekretari amerikan i Thesarit, Henri (Henry) Morgenthau, nuk do të kishte zgjidhur asnjë problem.

Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut bashkoi burimet e një rajoni dhe i pengoi palët në marrëveshje, të cilat, fitonin fitime nëpërmjet një autoriteti të ndërvarur, të shkonin në luftë me njëra-tjetrën.

Siç është shkruar nga Mynihu, një zgjidhje e të ashtuquajturës çështja e Rhine-it nuk është e re, por e vendosur në kontekstin e duhur politik dhe në kohën e duhur.

Një zgjidhje që garantonte qendrën franceze në projektin e integrimit evropian, duke mbajtur jashtë Mbretërinë e Bashkuar, e cila, nuk do të kishte mundur të hynte në Komunitetin Ekonomik deri në vitin 1973, por edhe një mundësi rritjeje, ndonëse e kontrolluar nga fuqitë e tjera, të Gjermanisë Perëndimore, e nevojshme për Shtetet e Bashkuara, të cilat, e kishin braktisur shpejt idenë se ky ishte problemi kryesor për stabilitetin botëror, duke u projektuar tashmë drejt Luftës së Ftohtë me Bashkimin Sovjetik.

Fitorja e madhe e “Republikës Çeke” kundërpeshohet nga disfata e madhe e Komunitetit Evropian të Mbrojtjes (EDC), e refuzuar përfundimisht nga vetë parlamenti francez dhe mbi të cilën vetë gjenerali Karl Dë Gol (Charles De Gaulle) u shpreh në një mënyrë shumë kritike.

Plani i Plevenit, të cilin z. Monet ia sponsorizon deri në nivelet më të larta të qeverisë amerikane, parashikonte shkrirjen materiale të mbrojtjes së vendeve evropiane nën një autoritet të vetëm politik dhe ushtarak, me një Ministri të vërtetë të Mbrojtjes evropiane.

Një projekt që do të kishte përfaqësuar një ndryshim ritmi në ndërtimin e një federalizmi evropian, të cilin, gjenerali Dë Gol (De Gaulle) e kritikoi si një moloch anti-francez, një Frankenshtajn që do të kishte shkatërruar sovranitetin kombëtar.

Përpjekjet e z. Monet për të ndërtuar një alternativë ndaj këtij vizioni nuk patën dobi, edhe sepse ai ishte thelbësisht i paaftë për të.

Z. Monet e ndiente veten të qetë në rrjetet e marrëdhënieve që ndërtoi, duke zbatuar planet e tij me diplomatë, politikanë dhe gjyqtarë brenda hapësirave të mbyllura.

Ai kurrë nuk u angazhua në politikë aktive, ai kurrë nuk u zgjodh dhe nuk kishte aftësi për të kundërshtuar rrëfenjën (narrativën) goliste me popullsinë franceze.

Duke pasur parasysh të gjitha gjërat, z. Monet nuk ishte në nivelin e detyrës për t'ua shitur qytetarëve projektin më ambicioz të integrimit evropian, dhe kjo për shkak se i mungonte një vizion filozofik mbi federalizmin evropian që në fillim, dhe duke e kompensuar atë me qasjen e tij transaksionale dhe funksionale ndaj integrimit, ai nuk mund të ndërtonte një alternativë ndaj vizionit botëror të Golizmit.

Ndërmjetësi z. Monet, lehtësues i marrëdhënieve dhe jo burrë shteti, del në pension kur lidhjet që ai ka ndërtuar fillojnë të zhduken.

Pas fazës së tij të fundit të punës, në krye të Komitetit të Veprimit për Shtetet e Bashkuara të Evropës, një think-tank i mbështetur nga shumë donacione private në të dy anët e Atlantikut, ai fillon të mos ketë më kontakte të nivelit të lartë në administrata.

Ai mbeti i bindur, deri në fund të jetës së tij, se evropianët dhe amerikanët duhet të vazhdojnë të mbajnë të njëjtat marrëdhënie fitimprurëse që ai kishte ndihmuar për të ndërtuar.

Nga ana tjetër, ai kishte arritur objektivin për të cilin i kishte vendosur vetes krijimin e organeve mbikombëtare; pas vitit 1945, Franca dhe Gjermania u bënë shumë të ndërvarura për të qenë në gjendje të shkonin në luftë.

*Gazetar, bashkëpunon me “Valigia Blu” dhe “Prismag”. I diplomuar në Shkenca Historike, ai punoi në marrëdhëniet midis mediave afrikano-amerikane dhe politikave ruzveltiane gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ai shkruan kryesisht për historinë dhe politikën e SHBA-ës.

Nga z. Erton Duka.

© Copyright | Agjencia Telegrafike Vox

Ne të njohim me botën | www.007vox.com | Burimi yt i informacionit