KA ARDHUR KOHA PËR NJË TRAKTAT TË FORTË LIGJOR MBI BIZNESIN DHE TË DREJTAT E NJERIUT.

Shqipëroi z. Erton Duka. Nga z. Simeone Galimberti*. *Simone Galimberti është bashkëthemelues e ENGAGE dhe e Lidershipit të Mirë, Good for You & Good for the Society. Grupi i punës ndërqeveritar i hapur për korporatat transnacionale dhe sipërmarrjet e tjera të biznesit në lidhje me të drejtat e njeriut u krijua në 2014 në përgjigje të rezolutës 26/9 të Këshillit për të Drejtat e Njeriut me një mandat për të përpunuar një instrument ndërkombëtar ligjërisht të detyrueshëm për të rregulluar të drejtat ndërkombëtare të njeriut. ligjin, aktivitetet e korporatave transnacionale dhe ndërmarrjeve të tjera të biznesit. Diskutimet e vazhdueshme mbi një traktat ndërkombëtar, i përshkruar si një "instrument ligjërisht detyrues" për biznesin dhe të drejtat e njeriut, mbetet një nga çështjet më të neglizhuara që duhet të tërheqë vëmendjen e publikut. Një mjet i tillë ligjor do t'i detyronte kompanitë të respektonin standarde të larta dhe më e rëndësishmja, do të kërkonte garanci të detyrueshme për zgjidhje të aksesueshme dhe gjithëpërfshirëse, dhe për rrjedhojë, përgjegjësi të qarta për viktimat e abuzimeve të supozuara të kryera nga kompanitë. Gjithçka filloi në vitin 2014 kur dy kombe të Jugut, Ekuadori dhe Afrika e Jugut shtynë me sukses një rezolutë në Këshillin e OKB-së për të Drejtat e Njeriut mbi krijimin e të ashtuquajturit "instrument ndërkombëtar ligjërisht i detyrueshëm për korporatat transnacionale dhe sipërmarrjet e tjera të biznesit në lidhje me çështjet e të drejtave të njeriut”. Duke lexuar titullin e rezolutës, mund të kuptoni menjëherë se një nga enigmat që diskutohen është qëllimi i përgjithshëm i një traktati të tillë, veçanërisht në referencën e natyrës së kompanive që i nënshtrohen. Në praktikë, a do të hynin nën juridiksionin e saj vetëm korporatat private shumëkombëshe apo edhe ato kombëtare? Është interesante se në Grupin Ndërqeveritar të Punës (IGWG) i krijuar për të hartuar tekstin e traktatit, shumë vende në zhvillim, për shembull, si Indonezia, po avokonin fuqishëm që të përfshiheshin vetëm shumëkombëshe. Ky është një pozicion komoditeti që do të përjashtonte operatorët kryesorë lokalë të përfshirë në biznesin e plantacioneve nga vënia nën shqyrtimin e traktatit. Çështje të tjera komplekse përqendrohen te përgjegjësia, veçanërisht në lidhje me rastet kur një korporatë është vetëm e lidhur drejtpërdrejt me dëmin dhe jo me shkakun. Siç shpjegohet nga Tara Van Ho, një pedagoge në Shkollën e Drejtësisë dhe Qendrës së të Drejtave të Njeriut në Universitetin e Essex-it, nëse një biznes është vetëm i lidhur drejtpërdrejt me dëmin, ai nuk ka nevojë të ofrojë mjete juridike, por në vend të kësaj mund të përdorë “levën e tij", për të ndikuar në ndryshimin e partnerëve të tij të biznesit. Dallimi midis shkaktimit, ose kontributit në dëm, dhe në vend të të qenit i pëlqyer, për të mund të jetë delikat, dhe le të mbetet një debat ekskluziv midis studiuesve, por, pasojat e tij mund nuk mund të siguronin drejtësi për miliona njerëz viktima të abuzimeve të korporatave. Një tjetër pikë e keqe është çështja komplekse e statuteve të kufizimeve dhe roli i juridiksionit të brendshëm mbi traktatin e ardhshëm. Me të gjitha këto sfida, pas 8 vitesh negociata, hartimi po ecën në lëvizje të ngadaltë mes një mosinteresimi të përgjithshëm midis palëve shtetërore, siç shpjegohet nga Elodie Aba për Qendrën e Burimeve të Biznesit dhe të Drejtave të Njeriut. Një çështje që duhet të tërheqë vëmendjen globale është kthyer në një fushë diskutimesh teknike midis qeverive, akademikëve dhe anëtarëve të shoqërisë civile pa gjeneruar ndërgjegjësim masiv për këtë. Nevoja për një traktat në lidhje me abuzimet e korporatave është pothuajse e vetëkuptueshme, duke marrë parasysh provat gjigante që janë shfaqur si në veri ashtu edhe në jug. Pavarësisht fjalëve të bukura dhe iniciativave simbolike, sektori privat ka qenë më se shpesh i prirur të mbyllë sytë përpara se abuzimet të ndodhin nëpërmjet veprimeve të tij të drejtpërdrejta ose përgjatë zinxhirëve të tij të furnizimit. Mes legjislacioneve të dobëta, veçanërisht në vendet në zhvillim, puna e vështirë për t'i mbajtur kompanitë përgjegjëse, deri më tani, ka varur nga një sërë procedurash vullnetare jodetyruese, të njohura zyrtarisht si Parimet Udhëheqëse për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut. Parimet, të përgatitura nga profesori i ndjerë i Harvardit, John G. Ruggie, në cilësinë e Përfaqësuesit Special të OKB-së për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut, u provuan të ishin një mjet i dobishëm, por në të njëjtën kohë i pamjaftueshëm. Ka qenë e dobishme sepse ishte instrumentale në ngritjen e çështjes së të drejtave të njeriut brenda sektorit të korporatave, diçka që ishte për një kohë të gjatë dhe deri vonë, një tabu. Për ta integruar më tej atë, për shembull, një Grup Pune i OKB-së për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut është krijuar si një procedurë e veçantë brenda të Drejtave të Njeriut të OKB-së. Gjatë viteve, ky grup i pavarur, i përbërë nga akademikë pro bono, ka kryer një punë të konsiderueshme për të forcuar si të kuptuarit ashtu edhe respektimin e Parimeve. Nuk ka dyshim se ka pasur përpjekje për t'u thelluar, veçanërisht nga pikëpamja juridike mbi Parimet, veçanërisht në nenet e tyre që kanë të bëjnë me të drejtën për zgjidhje, çështjen më të mprehtë. Në këtë drejtim, Projekti i Përgjegjshmërisë dhe Zgjidhjes ka ofruar një sërë njohurish përmes konsultimeve dhe diskutimeve të shumta, një proces që është ende në vazhdim me qëllimin e përgjithshëm për të bërë një rast më të fortë mbi “të drejtën për korrigjim, një parim thelbësor i ndërkombëtarizuar si sistemi i të drejtave të njeriut”. Megjithatë, parimet, Kompakti Global i OKB-së, janë mjet pa dhëmbë dhe shfaqin kufizime të konsiderueshme, duke nisur nga elementi më i dukshëm, fakti që ato nuk janë të detyrueshme. Ndërkohë, në vitin 2021, Grupi i Punës i OKB-së për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut, me rastin e 10-vjetorit të Parimeve, lançoi udhërrëfyesin për 10 vitet e ardhshme. Veprimet, pavarësisht kufizimeve të tyre të brendshme për shkak të natyrës së Parimeve, duhet të mbështeten, por më shumë burime financiare janë të domosdoshme. Megjithatë, gjetja e burimeve financiare ose më mirë vullnetit politik për ta bërë këtë mbetet një problem. Një rekomandim nga i ndjeri Prof. Ruggie për të krijuar një Fond Vullnetar për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut nuk shkoi askund. Fondi do të siguronte një mekanizëm për mbështetjen e projekteve të zhvilluara në nivel lokal dhe kombëtar, që do të rriste kapacitetin e qeverive për të përmbushur detyrimet e tyre në këtë fushë, si dhe do të forconte përpjekjet e sipërmarrjeve dhe shoqatave të biznesit, sindikatave, organizatave joqeveritare etj, duke kërkuar avancim në zbatimin e Parimeve Udhëzuese. Akoma më shqetësues është fakti se deri më tani nuk është emëruar një Përfaqësues i ri Special për Biznes dhe të Drejtat e Njeriut. Të kesh një figurë autoritative, veçanërisht një ish-kryetar shteti në vend të një akademiku, mund të ndihmojë për të sjellë më shumë dukshmëri në diskutimet e vazhdueshme "pas perdes" lidhur me nevojën për një Traktat të fortë. Një figurë e tillë politike jo vetëm që mund të merrte një vëmendje më të madhe për këtë çështje, por gjithashtu mund të siguronte "mbulesë" për punën delikate të Grupit të Punës të OKB-së për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut, duke plotësuar dhe forcuar mandatin e tij. Angazhimi me sektorin e arsimit, drejtësinë dhe shkollat ​​e biznesit, siç mbrohet nga një raport i publikuar nga Business and Human Rights Asia, një Program i UNDP-së, mund të jetë thelbësor. Së bashku me një mbulim më të fortë mediatik, studentët dhe akademikët mund të ndihmojnë në ngritjen e çështjes së të drejtave të njeriut dhe lidhjeve të saj me sektorin privat. Mund të imagjinojmë konkurse mes studentëve në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar se si mund të zbatohen më mirë parimet si një mjet "urë" drejt një mekanizmi ligjor të detyrueshëm. Studentët mund të kenë gjithashtu një fjalë të madhe për procesin e paqartë të hartimit të këtij traktati.

Në fund të ditës, do të ketë kompromise dhe mangësi, por me një qasje më të madhe nga poshtë-lart, një Traktat i fortë mund të bëhet një Escazu “global”, marrëveshja e parë e detyrueshme mjedisore në Amerikën Latine dhe Karaibe. PNUD me njësinë e saj të Biznesit dhe të drejtave të Njeriut në Azi, që së fundi organizoi në Katmandu një Forum të shkëlqyer të 4-ët të OKB-së në Azinë Jugore për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut. Forumi bëri një punë të shkëlqyer për t'i dhënë zë vendasve, një nga aktorët kryesorë në negociatat globale për traktatin. Me të drejtë u mbajtën shumë diskutime mbi ndikimin e çështjeve si ndryshimet klimatike dhe migracioni dhe lidhjet e tyre me qëndrimet dhe sjelljet e bizneseve ndaj popullatës lokale. Megjithatë, nuk pati asnjë bisedë, as për traktatin dhe as për evoluimin e ardhshëm të parimeve. Mund të jetë sigurisht një çështje e një “mandati” të kufizuar, por UNDP, së bashku me të Drejtat e Njeriut të OKB-së, mund të jetë një nxitës neutral në një diskutim global mbi traktatin dhe se si Parimet mund të evoluojnë më tej ndërkohë që ne presim për një mjet të tillë ligjor. Parimet duhet gjithashtu të lidhen më mirë me Kompaktin e OKB-së, duke krijuar më shumë sinergji dhe koordinim midis të dyjave. Fakti që kombe si Franca, Gjermania dhe Holanda janë rritur me legjislacione të reja të fuqishme në fushën e biznesit dhe të drejtave të njeriut është jashtëzakonisht pozitiv. Po a qi rëndësishëm është angazhimi i Bashkimit Europian për të dalë me Direktivën e Due Diligence për Qëndrueshmërinë e Korporatave (CSDDD) ose OECD për të rishikuar Udhëzimet e saj mbi Sjelljen e Përgjegjshme të Biznesit, por kombet që qëndrojnë pas këtyre nismave duhet të angazhohen për procesin e hartimit të Traktatit. Përndryshe, rrezikojmë që diskutimet të vazhdojnë pa u kujdesur askush për to. Një situatë e tillë fatkeqe duhet vërtet të ndreqet me përzierjen e duhur të zgjuar, vullnetin politik, duke filluar nga Sekretari i Përgjithshëm dhe një aleancë e fuqishme e kombeve përparimtare në jug dhe në veri që drejtojnë procesin dhe përfshijnë kombe të tjera homologe. Në fund të fundit, shoqëria civile duhet gjithashtu të përparojë përtej rekomandimeve të tyre teknike dhe ligjore dhe të angazhojë vërtet njerëzit.