KUSH ËSHTË NË KRYE TË EUROPËS?

Nga gazeta The Economist.

Futbolli është një lojë ku “njëzet e dy burra ndjekin një top për 90 minuta, dhe në fund, gjermanët fitojnë gjithmonë”, tha z. Geri Linkër (Gary Lineker), një lojtar anglez.

Për dekada, Bashkimi Europian kishte një dinamikë të ngjashme politike të parashikueshme: qoftë e përbërë nga gjashtë vende, 12 apo 27, vendet anëtare ndoqën kompromise, derisa çdo gjë që ishte vendosur nga Franca dhe Gjermania u pranua nga të gjithë.

Por, modeli i vjetër i mbizotërimit nga dy anëtarët e tij më të mëdhenj, ka qenë prej kohësh i thyer. Ndërsa Europa përballet me krizat e përsëritura, një gjeografi e re, më e rrjedhshme e fuqisë, po merr formë.

Tre vjet pandemi se lufta në Ukrainë kanë ndihmuar në rivlerësimin e projektit europian. Kjo përfshin zhvendosjen e ekuilibrit të kush ka rëndësi. Mbrojtja dhe zgjerimi drejt lindjes, dikur fusha të politikës së fjetur, tani janë prioritete - duke u dhënë një zë të ri fqinjëve të Ukrainës në Europën Qendrore.

Rritja e Kinës dhe perspektiva e ringjalljes së Trampizmit në Amerikë, e ka bërë Bashkimin Europian të rimendojë marrëveshjet e tij ekonomike - shpesh sipas linjave statiste franceze.

Imperativat klimatike kanë përforcuar vlerën e ndërmarrjes së veprimeve në nivel kolektiv - një qasje e favorizuar nga institucionet thuajse federale të Bashkimit Europian në Bruksel. Dhe nga Finlanda në Francë, populistët në të djathtën e vështirë po fitojnë ndikim përpara zgjedhjeve të Parlamentit Evropian në muajin qershor.

Jo shumë kohë më parë znj. Angela Merkel ishte udhëheqja e padyshimtë e kontinentit. Pasardhësi i saj si kancelar gjerman, z. Olaf Sholc (Olaf Scholz), nuk e ka staturën e saj.

Shumë kërkuan nga Emmanuel Macron për ta kapur atë, jo më pak vetë presidenti francez. Por ai përballet me një situatë gjithnjë e më të vështirë politike në shtëpi, e cila, më 8 janar 2024 rezultoi në shkarkimin e kryeministres së tij, me shpresën e një rinisjeje.

Ai nuk mund të kandidojë për rizgjedhje në vitin 2027, dhe ai nxjerr një mënyrë të vetëbesimit, që shpesh mbërthehet midis udhëheqësve të tij të Bashkimit Europian. Gjermania dhe Franca mbajnë autoritet të pakrahasueshëm kur rreshtohen. Por ato rrallë janë të tilla.

Pa një udhëheqje të qartë, ajo që ka rëndësi këto ditë, varet nga ajo që është në diskutim. Merrni mbrojtje dhe siguri, çështje në pjesën e përparme të mendjeve të të gjithëve duke pasur parasysh situatën në Ukrainë (dhe së fundmi, Lindjen e Mesme).

Pas pushtimit të Rusisë, në muajin shkurt të vitit 2022, pakkush kërkoi drejtim nga Gjermania: ajo e kishte lënë veten të fiksuar në gazin rus, dhe forcat e saj të armatosura ishin aq të papërshtatshme për qëllimin, sa z. Sholc (Scholz) deklaroi nevojën për një Zeitenwende, një ndryshim në frymën e herë.

Në të kundërt, vendet në Evropën Qendrore, të udhëhequra nga Polonia dhe tre shtetet baltike, u ndjenë të shfajësuara pas vitesh paralajmërimesh për rrezikun e paraqitur nga Rusia, ish-zotëria i tyre.

Ndikimi i tyre është parë në dy ndërrime politikash. Njëra është vetë BE-ja që paguan për dërgimin e armëve në Ukrainë, një hap i parë në shpenzimet e mbrojtjes. E dyta është zgjerimi, i cili, më parë kishte qenë jashtë rendit të ditës; asnjë vend nuk është bashkuar që nga Kroacia në 2013.

Tani nëntë kandidatë janë në faza të ndryshme bisedimesh. Më e dukshme është Ukraina, kauza e së cilës u mbajt nga Europa Qendrore, pavarësisht rezervave fillestare nga Franca dhe Danimarka; më 14 dhjetor krerët e BE-së ranë dakord të nisin bisedimet zyrtare të pranimit.

Nëse dhe kur blloku zgjerohet në 36 vende - gjë që do të marrë vite, nëse jo dekada - qendra e gravitetit do të zhvendoset në mënyrë vendimtare drejt lindjes.

Më gjerësisht, europianët qendrorë tani kanë mjaftueshëm peshë për të shtyrë prapa idetë që burojnë nga perëndimi më i largët.

Kryesorja midis tyre është “autonomia strategjike”, një koncept që ndryshon formën e shtyrë nga z. Makron.

Kjo thotë se Europa duhet të jetë në gjendje të veprojë në mënyrë të pavarur nga të tjerët, për shembull, duke mbajtur më shumë barrën e mbrojtjes së vetvetes.

Politikëbërësit në Poloni ose Sllovaki i shohin garancitë e sigurisë të ofruara nga NATO, dhe si rrjedhim Amerika - shumë më bindëse.

Thirrjet franceze për forcat e armatosura të BE-së për të blerë pajisje ushtarake evropiane (dmth, shpesh franceze) janë injoruar kryesisht.

Megjithatë, me gjithë ndikimin që ka Evropa Qendrore kur bëhet fjalë për Ukrainën, zëri i saj mezi dëgjohet kur bëhet fjalë për pjesë të tjera të politikëbërjes evropiane. (Autoriteti moral i akumuluar në Varshavë dhe Bratislavë duke ndihmuar Ukrainën ishte disi i dëmtuar pasi ata mbyllën kufijtë e tyre ndaj eksporteve të fermave të saj prillin e kaluar, duke irrituar udhëheqësit në Kiev.)

Këtu, thirrja e qartë e z. Makron për autonomi strategjike është dëshmuar shumë më e fuqishme.

Drejtuar nga një mosbesim i gjatë i globalizimit - dhe frikës së re në lidhje me zinxhirët e furnizimit që mund të prishen nga pandemitë ose gjeopolitika e çrregullt - Franca dëshiron që kontinenti të jetë më i vetë-mjaftueshëm.

Tensionet midis Amerikës dhe Kinës, si dhe perspektiva e një administrate të re Trampiane në vitin 2025, kanë bërë që europianët e tjerë të dëgjojnë.

Z. Makron (Macron) ka shtyrë idenë se Europa ka qenë naive në marrëdhëniet e saj me pjesën tjetër të botës, duke i mbajtur tregjet e saj të hapura, kur partnerët e saj tregtarë nuk kanë (për shembull, Amerika me planin e saj të transmetuesit të Green-Transition, ose Kina me subvencionet e mëdha.)

Rregullat e Bashkimit Europian që ndalonin qeveritë kombëtare, të përkrahnin industritë e favorizuara, u futën në sirtar gjatë Covid-19, dhe nuk u rikthyen kurrë.

Me mantrën “Evropa së Pari”, politikanët tani kanë më shumë kontroll mbi formën e ekonomisë. Ideja franceze që Europa të ketë një politikë industriale, dikur ishte tabu, por tani është një qasje e pranuar.

Impulset dirigjiste të Francës mbizotëruan sepse idetë e saj mbushën boshllëkun e lënë nga Britania, e cila, votoi për t'u larguar nga Bashkimi Europian në vitin 2016 dhe përfundimisht doli katër vjet më vonë.

Nëse do të kishte mbetur një anëtar i klubit, Britania do t’i kishte prishur planet franceze me entuziazëm.

Tani detyra u është lënë aleatëve të saj të dikurshëm evropianë veriorë, si Danimarka, Irlanda apo Holanda, si dhe Komisioni në Bruksel.

Por kjo aleancë e lirshme thjesht mund të zbusë planet franceze, jo t'i parandalojë ato plotësisht.

Britania nuk është e vetmja që nuk gjendet në tavolinën e parë të Bashkimit Europian. Një mungesë më befasuese është Gjermania: Z. Sholc (Scholz) shihet si i zhdukur në skenën evropiane.

Një koalicion i ndërlikuar që përfshin të Gjelbërit e majtë, dhe liberalët e tregut të lirë, ka reduktuar aftësinë e tij për të lidhur marrëveshje në Bruksel. “Koalicioni gjerman ecën më ngadalë se debatet brenda BE-së”, thotë një zyrtar i lartë i Brukselit. Kjo i ka kushtuar ndikimin.

Mungesa e Gjermanisë ka qenë shpesh fitimi i Francës. Shumë vendime të politikave të BE-së kanë një nuancë të qartë franceze këto ditë, për shembull mungesa e ndonjë marrëveshjeje të re tregtare (të neveritshme për fermerët francezë), ose një lehtësim i pjesshëm i rregullave europiane që kufizojnë deficitet buxhetore.

Por kryesisht mungesa e angazhimit gjerman pengon ambiciet e z. Makron (Macron): skemat federaliste të krijuara në Paris, me të vërtetë fluturojnë vetëm kur homologët në Berlin aderojnë në to.

Askush nuk mendon se kimia e dobët mes Sholcit (Scholz) të ftohtë akull, verior, dhe eurofilit të zjarrtë, Makronit (Macron), së shpejti do të përmirësohet.

Në rrethana të tjera, Franca mund të kishte kërkuar aleanca që mund të kishin ndryshuar më tej ekuilibrin e fuqisë.

Por ka pak vende të dukshme për të parë. Italia udhëhiqet nga znj. Xhorxha Meloni (Giorgia Meloni), populizmi i djathtë i së cilës e bën të vështirë përballjen me rrjedhën kryesore.

Holanda po humbet kryeministrin e saj të gjatë, Mark Rutte, ndoshta në favor të Geert Wilders, një aleat ideologjik i znj. Meloni.

Politika kaotike e Spanjës ka kufizuar oreksin e saj për të ndikuar në debatin europian. Z. Donald Tusk i sapokthyer në Poloni është liberal dhe pro BE-së, por ai e ka punën e tij të prerë në shtëpi.

Ndoshta përfituesi më i madh i këtij vakumi kanë qenë institucionet e centralizuara të BE-së në Bruksel.

Nën drejtimin e Ursula von der Leyen, vetë gjermane, që nga viti 2019, Komisioni Evropian, krahu ekzekutiv i BE-së, ka grumbulluar më shumë pushtet se kurrë më parë.

Makina e Brukselit prej 32000 trupash ka qenë prej kohësh një forcë e frikshme rregullatore, siç e kanë hequr në kurriz baronët e Silicon Valley gjatë viteve.

Por, gjithnjë e më shumë, ajo ka rënduar edhe në çështjet e politikës dhe gjeopolitikës.

Kjo filloi me Covid-19, kur qeveritë i kërkuan komisionit të mbikëqyrte prokurimin e vaksinave për të gjithë bllokun.

Një rezultat i rënies së shkaktuar nga pandemia ishte Gjenerata e ardhshme EU, një fond rikuperimi prej 807 miliardë eurosh (890 miliardë dollarë) i kredive dhe granteve.

Komisioni, duke qenë në krye të punës së tij, ka qenë në gjendje t'i drejtojë paratë në mënyra që përputhen me prioritetet e tij, për shembull planet për të ulur emetimet e karbonit në zero neto deri në vitin 2050 - një ambicie që zyrtarët në Bruksel janë shumë më entuziastë se shumë politikanë kombëtarë, të cilët, duhet të mbrojnë politikën para votuesve, janë të kujdesshëm se axhenda e gjelbër do të dëmtojë më tej fuqinë e tyre blerëse.

Pasja e më shumë diskrecioni mbi paratë e BE-së, i ka dhënë Komisionit autoritet të ri, duke u diktuar vendeve anëtare se si duhet të shpenzohen paratë.

Këto kompetenca mund të përdoren si dajak: Hungaria dhe Polonia janë privuar nga paratë për pengimin e shtetit ligjor të brendshëm, për shembull mënyrën se si drejtohen gjykatat.

Z. Viktor Orban, lideri autoritar i Hungarisë ka kërkuar rreth 30 miliardë euro para të pezulluara të BE-së.

Në Poloni, z. Tusk në vjeshtë bëri fushatë pjesërisht për aftësinë e tij për të zhbllokuar fondet e BE-së, që ishin bllokuar për shkak të politikave të paraardhësit të tij.

A është kjo shenjë e një Europe Federale në ngritje, një supershtet evropian në krijim? Për ata si Hungaria dhe Polonia, mund të ndihet ashtu. Por ka kufizime në kompetencat e komisionit.

Një pjesë e ndikimit të zonjës von der Leyen rrjedh nga fakti që ajo bashkërendon ngushtë me kryeqytetet kombëtare, për shembull për sanksionet kundër Rusisë.

Ajo mund të ndikojë në debatin, për shembull, në qëndrimin e Europës ndaj Kinës, ku ajo shtyu për një qasje “ç'rrezikuese” ndaj tregtisë, më pak konfrontuese sesa “shkëputja” e sugjeruar nga Amerika.

Ndoshta, ajo është gjëja më e afërt, me një lider europian këto ditë. Por fuqia e saj ende varet nga të tjerët që e ndjekin; ajo do të duhet të bindë liderët kombëtarë që ta riemëojnë atë për një mandat të dytë, pas zgjedhjeve europiane në qershor.

Dhe Brukseli ende shpenzon pak më shumë se 1% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PPB) total të bllokut.

Zgjedhjet gjithashtu kanë një mënyrë për të riorganizuar rendin europian. Populistët kanë ecur mirë në Holandë dhe Sllovaki, jo edhe në Poloni dhe Spanjë.

Ata pritet të fitojnë terren në zgjedhjet e Parlamentit Evropian. Forca më e fuqishme në Evropën e pasluftës - një konsensus i mprehtë në favor të vlerave liberale dhe shtetit të së drejtës - mund të kërcënohet.

Sapo euro-zgjedhjet të jenë jashtë rrugës, vëmendja do të kthehet tek ato në Amerikë, ende garantuesi kryesor i sigurisë europiane, dhe një kontribues i madh në përpjekjet luftarake të Ukrainës.

Një fitore e z. Tramp (Trump) do të përshëndetej me tmerr të përhapur.

Që votat e hedhura një oqean larg Parisit, Berlinit apo Varshavës, do të kenë aq shumë rëndësi për të ardhmen e Europës, me siguri do të lëshojnë argumente se arkitektura e pushtetit atje ka ende shumë për të bërë.

Nga z. Erton Duka.

© Copyright | Agjencia Telegrafike Vox

Ne të njohim me botën | www.007vox.com | Burimi yt i informacionit