NDJEKJET PENALE TË KRIMEVE TË LUFTËS TË KRYERA NË UKRAINË DO TË SHTRIHEN GJATË NË KOHË.

Terekhivka është një fshat i rrëmujshëm bujqësor jashtë Çernihivit (Chernihiv), plot shtëpi me çati të ulëta hekuri dhe shtylla telefonike të mbushura me fole lejlekësh. Fshati krenohet me një dyqan të përgjithshëm dhe një qendër komunitare, dhe dikur kishte një kioskë që shiste pije joalkoolike.

Kioska është mbyllur që nga 24 shkurt 2022, kur forcat ruse pushtuan zonën për më shumë se një muaj. Megjithatë, rusët gjetën një përdorim për të: për disa ditë ushtarët burgosën atje një civil të quajtur Oleksandr Marusik të cilin e torturuan në këmbën e plagosur dhe e pyetën se ku ndodheshin njësitë ukrainase. Në pamundësi për të duruar dhimbjen, z. Marusik iu lut ta vrisnin. Më në fund, e lanë të ikte.

Në mes të legjionit të mizorive të kryera nga forcat ruse në Ukrainë, historia e z. Marusik duket e papërsëritshme. Rusia ka bombarduar dhe granatuar objektiva civilë në qytetet e Ukrainës, duke vrarë mijëra njerëz.

Trupat e saj kanë torturuar, abuzuar seksualisht dhe vrarë joluftëtarë në qytetet që ata kanë pushtuar, si Buça (Bucha). Rusia ka rrëmbyer sistematikisht fëmijë ukrainas. Një videoklip që u shfaq në mes të prillit dukej se tregonte ushtarë rusë duke u prerë kokat robërve të luftës ukrainas të gjallë.

Prokurorët ukrainas kanë hapur më shumë se 80000 raste të krimeve të luftës që nga pushtimi, sipas Andri Kostinit (Andriy Kostin), prokurori i përgjithshëm i vendit.

Megjithatë, rasti i z. Marusik dallohet në një aspekt: është një nga rreth 30 që kanë çuar tashmë në një dënim. Më 17 shkurt, një gjykatë në Çernihiv (Chernihiv) dënoi një ushtar rus të quajtur Denis Kuznetsov në mungesë për torturimin e tij.

Gjyqi penal i zhvilluar ndaj tij tregon përpjekjet që po bën Ukraina për të ndjekur penalisht krimet e luftës. Por ai gjithashtu thekson të metat në ato përpjekje. Ukrainës i mungon një strategji për ngritjen e rasteve kundër liderëve të lartë rusë, në krahasim me ushtarët këmbësorë.

Aleatët e saj kanë ofruar me padurim bazat e të dhënave dhe trajnime, por kanë vendosur pak hetues të tyre. Një stuhi e iniciativave ndërkombëtare të ndihmës sfidon bashkërendimin. Nëse Ukraina dhe aleatët e saj shpresojnë të gjykojnë njerëzit përgjegjës për krimet e luftës të Rusisë, ata kanë punë për të bërë.

Serhiy Khamaiko, prokurori rajonal që gjykoi çështjen e z. Marusik, thotë se ai e zgjodhi atë për një arsye të thjeshtë: ai kishte provat. Shërbimet e sigurisë ukrainase kishin të dhëna celulare që vendosën Kuznetsovin, atëherë 20 vjeç, në kioskë.

Z. Marusik e zgjodhi Kuznetsovin nga një grup fotografish, pasi kishte parë fytyrën e tij kur nuk kishte sy të lidhur, dhe njohu zërin e tij në telefonatat e përgjuara. Gjykata e dënoi rusin me 12 vjet burg në bazë të nenit 438 të kodit penal të Ukrainës, i cili ka të bëjë me shkeljen e ligjeve dhe zakoneve të luftës.

Por autoritetet ukrainase nuk e kanë idenë se ku ndodhet z. Kuznetsov. Avokati i tij mbrojtës i caktuar nga gjykata nuk mundi të kontaktonte me të.

Z. Kuznetsov, nëse është gjallë, mund të mos e dijë se madje është akuzuar: prokurorëve u kërkohet vetëm të publikojnë një njoftim në korrierin zyrtar të qeverisë.

Atëherë, çfarë do të thotë fjalia e tij?

"Të gjithë më pyesin mua këtë," psherëtin prokurori z. Khamaiko. Rusia mund të pësojë një ndryshim regjimi një ditë, argumenton ai, dhe vendimi i jep një ndjenjë drejtësie viktimës.

Në gjykata të tilla si ato për luftërat në Sierra Leone dhe ish-Jugosllavi, prokurorët mësuan se si të ndërtonin ngadalë rastet kundër udhëheqësve të lartë që organizuan dhunën. Në Ukrainë kjo nuk ka ndodhur ende, thotë z. Wayne Jordash, një avokat ndërkombëtar në Kiev (Jordash drejton Global Rights Compliance), një praktikë ligjore që mbështet hetuesit dhe prokurorët ukrainas. “Ka një fokus në rastet e autorëve të drejtpërdrejtë, që duken si krime të zakonshme - tortura në bodrum, përdhunim gruash, thotë z. Jordash. Për shkak se numrat janë dërrmues dhe ekspertiza teknike e pakët, prokurorët "vetëm kanë filluar të fokusohen në mënyrën se si i çoni ato raste lart”.

Disa probleme janë të rrënjosura në ligj.

Kodit Penal të Ukrainës i mungon koncepti i përgjegjësisë komanduese, i cili përdoret për të akuzuar komandantët e lartë për krime lufte edhe nëse ata nuk e kanë urdhëruar në mënyrë eksplicite secilin.

Gjithashtu, prokurorët ukrainas kanë pak diskrecion: atyre u kërkohet të fillojnë një hetim brenda 24 orëve pasi janë njoftuar për një krim.

Kjo çon në një përhapje të rasteve të vogla.

Karriera e prokurorëve përparon kur fitojnë shumë gjyqe, një nxitje për të ndjekur akuza të shpejta kundër ushtarëve dhe jo hetime të gjata të komandantëve të tyre.

Një numër i të burgosurve rusë janë deklaruar fajtorë vetëm për t'u këmbyer përsëri në shkëmbimin e të burgosurve. Gjyqet në mungesë janë të rrezikshme: në vitin 2015 Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut hodhi poshtë një dënim për krime lufte në Kroaci (duke vënë në pikëpyetje shumë të tjerë), sepse procesi i vendit për apelimet për ata që gjykoheshin në mungesë u gjykua si i gabuar.

Gjykatat e Ukrainës nuk mund të pranojnë prova drejtpërdrejt nga hetuesit e jashtëm, kështu që ekspertët ndërkombëtarë veprojnë vetëm si këshilltarë.

Shumë avokatë mendojnë se kjo është e pamjaftueshme. “Nuk mjafton të na dërgosh qindra konsulentë ndërkombëtarë”, thotë znj. Oleksandra Matviichuk, një avokate e të drejtave të njeriut, Qendra për Liritë Civile e së cilës iu dha Çmimi Nobel për Paqe në vitin 2022.

Ukraina nuk ka “duart e punës në terren”, shton ajo. Disa OJQ ukrainase, duke përfshirë grupin e znj. Matviichuk, bëjnë thirrje për ngritjen e gjykatave hibride që mund të pranojnë hetues dhe prokurorë të huaj.

Ndërkohë, përpjekjet për krime lufte që përfshijnë vende dhe gjykata të huaja janë pothuajse në mënyrë të papërshkrueshme komplekse.

"Hapësira është mbipopulluar," thotë znj. Nadia Volkova nga OJQ- ja e quajtur “Grupi Këshillues Ligjor Ukrainas”.

Ukraina i ka dhënë juridiksionin Gjykatës Ndërkombëtare Penale në Hagë. (Në mars ajo gjykatë lëshoi një urdhër arresti për vetë z. Vladimir Putini, së bashku me ministrin e tij të mirëqenies së fëmijëve, lidhur me rrëmbimet masive të fëmijëve nga Rusia.) Ndërkohë gjashtë vende të Evropës Lindore—Estonia, Letonia, Lituania, Polonia, Rumania dhe Sllovakia—janë bashkuar përpjekjet e tyre për krime lufte me Ukrainën në një ekip të përbashkët hetimor.

BE-ja ka krijuar një bazë të dhënash për provat e krimeve të luftës në agjencinë e saj të drejtësisë, Eurojust. Ai gjithashtu dëshiron të presë një gjykatë të re për të gjykuar Rusinë me akuzën e agresionit, të cilën ICC ndoshta nuk mund ta ndjekë kundër vendeve që refuzojnë juridiksionin e saj. Amerika, Britania dhe vende të veçanta evropiane dërgojnë periodikisht ekspertë mjeko-ligjorë në Ukrainë dhe mbledhin dëshmi nga refugjatët ukrainas.

Disa mund të ndjekin akuza për krime lufte sipas ligjeve të juridiksionit universal. Grupi Këshillues për krimet e mizorive (ACA), një iniciativë midis Amerikës, Britanisë dhe BE-së, supozohet të bashkërendojë përpjekjet e këtyre vendeve me prokurorët ukrainas. Çuditërisht, është e vështirë për ta bërë këtë.

Situata e Ukrainës nuk është si ajo në gjyqet e Nurembergut për krimet e luftës, ku fuqitë pushtuese imponuan drejtësinë mbi një komb të mundur. Është gjithashtu ndryshe nga ato në Kamboxhia, Sierra Leone apo ish-Jugosllavi, ku luftërat civile ia lanë vendin gjykatave të sponsorizuara nga komuniteti ndërkombëtar – një frazë që në atë kohë nënkuptonte diçka.

Përkundrazi, tani për tani, në Ukrainë shumica dërrmuese e rasteve të krimeve të luftës do të ndiqen penalisht në gjykatat kombëtare. Vendi i pushtuar do të gjykojë ushtarët e pushtuesit, të cilët mund të jenë në Rusi dhe të paprekshëm për shumë vite në vijim.

Z. Klaus Hoffmann, një prokuror gjerman që punon me ACA-n, vëren se deklarata e Londrës për dënimin e krimeve të luftës u lëshua në vitin 1942 kur udhëheqja naziste ishte ende e paarritshme. Drejtësia, thotë z. Hoffmann, do të vijë pasi të kenë mbaruar luftimet.