PJESA E DYTË: BAZAT DHE NGUSHTICAT | LUFTA BOTËRORE PËR KONTROLLIN E PORTEVE.

Nga z. Andrea Muratore. Romë, Itali | Në garën botërore për të kontrolluar detet, gjeopolitika dhe tregtia kanë ecur krah për krah vitet e fundit. Përballë valës në rritje të de-globalizimit, kriza e zinxhirëve të vlerës globale, dhe rivaliteteve strategjike midis fuqive, të sintetizuara në një rinisje të parimit të përparësisë së sigurisë mbi prosperitetin, siç mësohet tashmë nga teoricieni i kapitalizmit par excellence (Adam Smith), ndeshja për bazat botërore që lejojnë hyrjen në dete dhe ngushtica ka rezultuar të jetë e varur njëkohësisht nga kuptimet gjeopolitike dhe ekonomike. Në Itali qe një shembull i kësaj, kur, në dy vitet e fundit, përpjekjet e Kompanisë Oqeanike Kineze të Transportit (Cosco) për të zgjeruar rrjetin e saj të ndikimit në - formalisht - portin e vetëm tregtar si ai i Triestes, për të konsoliduar kontrollin e Rrugës së Re të Mëndafshit, ato janë shënjestruar nga qeveria italiane e Mario Draghit, nga aparate si Copasir, dhe nga strukturat e Aleancës Atlantike. Arsyeja? Frika nga hyrja, qoftë edhe për kapital, e një kolosi të Republikës Popullore në një port kyç për Italinë në qendër të Mesdheut, në një fazë në të cilën Deti i Madh po bëhet gjithnjë e më i kontestueshëm. Ku përfundon çështja ekonomike, e lidhur me sfidën kineze ndaj globalizimit të udhëhequr nga Amerika dhe gatishmërinë e Italisë për t'u përpjekur të jetë strategjike në rrugët transoqeanike që kalojnë përmes Mesdheut, dhe ku fillon loja ushtarake dhe gjeopolitike që e sheh NATO-n të përfshirë në mesdhetare? Vështirë të thuash. Ashtu siç është e vështirë të kuptohet se sa mund të kushtëzojë veton italiane dhe amerikane me hyrjen e Republikës Popullore hyrja e Cosco-s në portin e Hamburgut, aksioner i disa porteve të Tristes nëpërmjet kompanisë Hhla. Ekziston një ndërgjegjësim në rritje për kthesën e përdorimit të dyfishtë që portet dhe bazat logjistike mund të kenë në vitet në vijim falë dixhitalizimit të shërbimeve, natyrës gjithnjë e më strategjike të shkëmbimeve të caktuara tregtare, nga produktet ushqimore te gjysmëpërçuesit, për të përmendur disa, dhe afërsia midis porteve tregtare dhe porteve ushtarake që i referohen temës themelore të kontrollit të ngushticave si garanci e tregtisë së lirë dhe shkëmbimeve ekonomike. Mbi të cilin, me një inspektim më të afërt, bazohet globalizimi i formësuar nga Shtetet e Bashkuara. Ndaj të cilës Kina po reagon në mënyrë asimetrike: nga njëra anë, duke shfrytëzuar hapjen e tregjeve të garantuara nga flotat dhe aeroplanmbajtëset e fuqisë rivale, dhe që synojnë, në emër të fuqisë ekonomike dhe të investimeve të saj, të depërtojnë. Krijimi i një konteksti në të cilin, nga Xhibuti në Sri Lanka, nga Tunizia në Pakistan, midis Mesdheut, Detit të Kuq dhe Oqeanit Indian, paqartësia e përdorimit të mundshëm ushtarak dhe civil me përdorim të dyfishtë të aeroporteve dhe integrimi midis “korridoreve detare dhe tokësore të Rrugëve të Mëndafshit kanë alarmuar Uashingtonin.” HAPJA E SFIDËS PËR KONTROLLIMIN E RRUGËVE TË SË NESËRMES. Tregtia është siguri, siguria është tregti. Tema tashmë është trajtuar gjerësisht nga studiues të njohur të gjeopolitikës dhe gjeoekonomisë, të cilët nuk kanë munguar të tregojnë lojën për themelet si shenjë e rikonfigurimit të rendit global. Një punim interesant i botuar në Journal Of Transport Geography nga studiuesit Hassan Noorali, Colin Flint dhe Seyyed Abbas Ahmadi theksoi në këtë drejtim se sot më shumë se kurrë, tregtia detare dhe fuqia detare ushtarake janë të ndërthurura. Për më tepër, vatrat e tensionit gjeopolitik, si Hong Kongu dhe Tajvani, konsiderohen jetike si për arsye ekonomike (bankat në të parat dhe prodhimi i çipave kompjuterikë në këtë të fundit), dhe për rolin e tyre në strategjinë detare, duke pasur parasysh se mundësia e Marinës së Ushtrisë Çlirimtare Popullore të Kinës për t'u bërë një marinë me ujë blu, janë të ndërthurura me çlirimin e ngushticës së SHBA-së në Detin e Kinës Jugore. Dhe në këtë kontekst, vënë në dukje autorët, “ndonëse strategët mund t'i tregojnë oqeanet si arena të tensionit gjeopolitik, pikënisja më e mirë janë portet, nyjet në rrjetet tregtare dhe projeksioni i fuqisë detare”. Në njëfarë kuptimi po kthehemi në një fazë të ngjashme me atë të teorizuar nga baballarët e gjeopolitikës klasike, duke përfshirë gjermanin Karl Hausofer, britanikun Halford Mackinder, amerikanin Alfred Mahan. Dy të parët teorizuan përplasjen midis fuqive të detit dhe atyre tokësore, i treti, ishte teoricieni i dominimit detar me yje dhe vija që e vërtetonte atë në kontrollin strategjik të ngushticave të rendit ekonomik ndërkombëtar. Sot, pas fazës romantike të globalizimit, raste të tilla si pasojat e bllokadës së Suezit të vitit 2021 me rastin Evergiven, bomba e rritjes së tarifave detare të mallrave pas Kovid-19, si “Chipageddon” dhe kriza energjetike, rivalitetet mes pushteteve shpërthyen, paradigma e sigurisë kombëtare u ringjall, parimi kryesor është i njohur për të gjitha fuqitë. Tregtia është siguri, pra garanci e zhvillimit ekonomik dhe punësimit për sistemet e vendit, në masën që siguria është tregti, pra dinamika ekonomike i nënshtrohet vizioneve dhe parimeve të sakta gjeopolitike që garantojnë primatin e politikës ekonomike. Një rritje nominale e tregtisë nuk do të justifikohet më në të ardhmen nëse kalon përmes paradigmës së dhënies së porteve perëndimore te lojtarët kinezë, për shembull, pavarësisht nga vlera e investimeve që mund të garantojnë projekte të tilla. DREJT KORRIDOREVE TË SË NESËRMES. Autorët e studimit të cituar theksojnë se për disa kohë fuqitë kanë qenë në një front duke evoluar kanunet në lidhje me paradigmën tradicionale gjeopolitike: nga dualizmi tokë-det po shkojmë drejt vizionit të një koncepti të integruar të bazuar në ekonominë, korridoret tregtare dhe ushtarake në të njëjtën kohë: “Në vend që të shohim tokën dhe detin si sfera të veçanta”, do të jetë gjithnjë e më e mundur t'i shohim ato si kontekste që “lidhen me korridore transporti që pothuajse gjithmonë kalojnë nëpër porte.” Nëse “gjatë historisë konflikti për kontrollin e korridoreve dhe porteve ka luajtur rol në ndryshimin e ekuilibrit të fuqisë globale”, sot ai është pjesë e lojës më të madhe të korridoreve. “Rruga kineze e Mëndafshit” është shembulli më i njohur. Por sigurisht jo i vetmi. Korridoret Ten-T të Bashkimit Evropian kombinojnë perspektivat tregtare, një shtytje drejt heqjes së barrierave ndaj mallrave dhe njerëzve dhe një rritje të lëvizshmërisë ushtarake në një sistem planifikimi për një rigjallërim të gjithanshëm infrastrukturor përmes lidhjes midis strukturave portuale, poleve industriale dhe zona të ndryshme të Evropës. Po në lidhje me sistemin e Tre Deteve i avokuar nga Polonia me qëllimin e qartë për të shkëputur ekonomikisht Rusinë nga BE-ja, dhe për të promovuar lëvizshmërinë e NATO-s në Lindje? Apo shtimi i bazave ushtarake pranë zonave strategjike si ngushtica Bab-el-Mandeb midis Detit të Kuq dhe Oqeanit Indian? Dualizmi midis sigurisë kombëtare dhe zhvillimit është sot më themelor se kurrë. Dhe në lojën e madhe të gjeopolitikës së infrastrukturës, portet janë çelësi dhe strumbullari i pozicionimit të fuqive. Garancia e projeksionit tregtar dhe ekonomik, pra strategjik. Infrastruktura sinjalistike, kontrolli i të cilave është përafrues për zhvillimin e një konteksti ekonomiko-gjeopolitik. Në vitet dhe dekadat e ardhshme, gara për t'i kontrolluar ato do të intensifikohet. Dhe do të kushtëzojë zhvillimin e një globalizimi gjithnjë e më të ndryshëm nga kanunet e teoricienëve të tij dhe gjithnjë e më “gjeopolitik” pas krizave të kohëve të fundit. Nga z. Erton Duka. © Copyright | Agjencia Telegrafike Vox