PJESA E KATËRT | “DITA E FITORES” E PARË NGA ISH-REPUBLIKAT E ISH-BASHKIMIT SOVJETIK.

Nga z. Emmanuel Pietrobon. Nëntë maji është data, Dita e Fitores është emri, Sheshi i Kuq është vendi. Nëntë maji është data e Ditës së Fitores, e cila, me disa përjashtime, ka tërhequr çdo vit që nga viti 1945 njerëzit e Princit Vladimir në Sheshin e Kuq, për rastin e shndërruar në një pasarelë, në të cilën forcat e armatosura parakalojnë me të gjitha forcat. 9 maji është dita kur popujt e dikurshëm sovjetikë e çmojnë kujtimin e Luftës së Madhe Patriotike, duke përkujtuar dorëzimin pa kushte të Gjermanisë naziste, dhe duke u gëzuar përballë marshimeve të mbrojtësve të sotëm, dhe të djeshëm të atdheut. E lidhur gabimisht me Federatën Ruse, për shkak të qendrës së mbuluar nga identiteti i ri kombëtar, dhe lulëzimit që e karakterizon, Dita e Fitores, është në realitet, një moment zie kolektive e shtrirë në të gjithë hapësirën post- sovjetike. Sepse midis Stalingradit dhe Berlinit nuk ranë vetëm rusët, por edhe ushtarët e motrave të tjera sovjetike. Dita e Fitores është momenti kur shtetet tashmë të pavarura, disa prej të cilave janë ndarë nga antagonizmat, dhe disa të tjera që kanë kaluar në sfera të reja ndikimi, kujtojnë se ishin pjesë e një tërësie deri në fillim të viteve 1990. Një e tërë që i përgjigjet emrit të Botës së Dytë. Ish-republikat sovjetike me prapashtesat “stan”, të cilat mbajnë një haraç gjaku prej më shumë se 1.5 milionë të vdekurish, 9 maji është një festë kombëtare e njohur që nga viti 1991, viti i arritjes së pavarësisë së tyre, me përjashtim të vetëm të Turkmenistanit, ku është kalendarizuar në vitin 2000, dhe Uzbekistani, ku u fut në kalendarin e festave në vitin 1999, dhe me dallime thelbësore në krahasim me pjesën tjetër të ish-Bashkimin Sovjetik. Në Uzbekistan, ku Dita e Fitores njihet si Dita e Kujtimit dhe e Nderit, 9 maji përjetoi një proces desovjetizimi gjatë epokës së gjatë të z. Islam Karimov, babait të kombit, i simbolizuar nga festimet e nënvlerësuara, dhe rekomandimet për veteranët që të mos dalin në paradë me pankarta sovjetike. Disa ish-republika me prapashtesën stan, kanë favorizuar decirilizimin si një mjet për manifestime të vullnetshme të ringjalljes kulturore, dhe refuzimit të së shkuarës. Uzbekistani, nga ana tjetër, ka preferuar të vëri bast për rishikimin në një çelës thjesht kombëtar dhe nacionalist të momentit më të rëndësishëm të kujtimit kolektiv të popujve post-sovjetikë, 9 majin, duke e zhveshur atë nga çdo element që mund të kapitalizohej nga Rusia, me qëllim projektimin mbi të fuqisë së butë. Në Turkmenistan, ndryshe nga Uzbekistani, Dita e F-së (Fitores) ka qenë më shumë e sekularizuar sesa e desovjetizuar, dhe për më tepër, nuk festohet në mënyrë të përulur. 9 maji, në republikat më të mbyllura me prapashtesën stan, është një ditë paradash, ekspozitash, dhe madje edhe amnistish presidenciale. Fitorja sipas Kaukazit Jugor. 9 maji është gjithashtu Dita e F-së në tre vendet transkaukaziane Armeni, Azerbajxhan dhe Gjeorgji, megjithëse erozioni i ndikimit politik dhe kulturor i Rusisë në rajon, ka çuar në një ulje të interesit të përgjithshëm nga popullsia. Në Gjeorgji, ku lufta e vitit 2008 përshpejtoi ritmin e lëvizjes drejt një blloku të ri (gjeo) politik dhe qytetërues që i përkiste Perëndimit, Dita e F-së vazhdon të ruajë kuptimin e saj origjinal, por gjithnjë e më shumë lidhet me Rusinë. Pjesërisht sepse ndihet më shumë nga komuniteti rus sesa nga gjeorgjianët. Dhe pjesërisht sepse festohet fuqishëm në dy provincat rebele de facto të pavarura, Abkhazia dhe Osetia e Jugut. Rezultati është se, sipas studiuesit Çezar Figari Barberis (Cesare Figari Barberis), “kujtimi i Luftës së Madhe Patriotike po bëhet gjithnjë e më i ideologjizuar dhe politizuar për shkak të situatën unike gjeopolitike të Gjeorgjisë”. Në Armeni dhe Azerbajxhan, vende të bashkuara nga e kaluara e tyre sovjetike, por të ndara nga çështja Karabaka, Dita e F-së ka pushuar së qeni një festë kombëtare që nga viti 1991. Në Armeni, ditët e 8 dhe 9 majit shënohen nga Dita e Çlirimit të Shuşa-s, megjithëse festimet për kapitullimin e Gjermanisë naziste vazhdojnë të ndihen si në aspektin popullor ashtu edhe politik. Në të vërtetë, ky është një shkak që mbahet mend pozitivisht, sepse, siç shpjegohet nga studiuesi Figari Barberis, Armenia Sovjetike siguroi rreth 300000 ushtarë në Luftën e Madhe Patriotike, ose rreth 23% të popullsisë së saj. Dita e F-së e Azerbajxhanit, e vendosur në kalendarin e festave publike nga z Hajdar Aliev (Heydar Aliev), dhe e kujtuar rregullisht që nga viti 1993, mbajti statusin e një feste publike gjatë epokës së z. Ilham Aliyev, por përpjekjet e shtetit “për ta bërë gradualisht të humbasë rëndësinë e përkujtimit të saj” janë rritur. Mund të pritet që dita e re e fitores e prezantuar në vitin 2020, z. Zefer Gunu (Zəfər Günü), kushtuar përfundimit të Luftës së Dytë të Karabakut, do të errësojë 9 majin, dhe do të bëhet një nga shtyllat themeluese të identitetit kombëtar të ringjallur. DITA E F-SË SIPAS PJESËS TJETËR TË BOTËS RUSE. 5 maji vazhdon të shihet dhe të përjetohet si Dita e Fitores, në kuptimin sovjetik (dhe më vonë rus) të datës, në pjesë të botës ruse, si Bjellorusia, Serbia dhe entiteti serb i Bosnjës, ku, në të treja rastet, është një lloj Dite e Fitores, e stilit rus në miniaturë, me parada, parada të veteranëve dhe shfaqje të krenarisë kombëtare. Dita e Fitores vazhdon të ekzistojë, ndonjëherë thjesht e ruajtur nga segmente të caktuara popullore, madje edhe në një pjesë të Paktit të varur të Varshavës. Në Bullgari, ku bie 8 maji është koha për vendosjen e luleve rrëzë Monumentit të Ushtrisë së Kuqe. Në Letoni, një ish-republikë sovjetike, një debat parlamentar u ngrit në prill të vitit 2023 për mundësinë e zëvendësimit të Ditës së Fitores, një mbetje e epokës sovjetike, me Ditën e Evropës. Në Izrael, një vend të cilin z. Putin e ka përcaktuar si pjesë të botës ruse, 9 maji është një moment kujtimi kombëtar, i njohur si Dita e Fitores në Evropë, të cilën, fluksi i emigrantëve nga ish-Bashkimi Sovjetik e ka rusifikuar: nga prania e veteranëve me pankarta sovjetike, në paradën e Regjimenteve të Pavdekshme. Në Moldavi dhe Ukrainë, më në fund, dita e Fitores është bërë një festë përçarëse. Në të parën, ku është Ziua Victoriei si a Comemorării Eroilor Căzuți pentru Independența Patriei, 9 maji pa organizimin e paradave të stilit rus gjatë epokës së Dodonit, dhe duket e projektuar drejt një “fati gjeorgjian”: gëzim për pakicën ruse, dhe për një shtet kukull, në këtë rast Transnistria, indiferencë e përzier me mosbesim për pjesën tjetër të popullsisë. Në Ukrainë, që nga periudha post-Euromaidan, V-Day ka përjetuar një proces transformimi në drejtim të desovjetizimit të plotë. Së pari u riformatua semantikisht, me fitoren në Luftën e Madhe Patriotike, duke u shndërruar në fitore në Luftën e Dytë Botërore. Më pas u zhvesh nga të gjitha shenjat, me ndalimin e simboleve komuniste. Lufta në Ukrainë vetëm sa ka përshpejtuar procesin e heqjes së 9 majit nga kujtesa kolektive e ukrainasve, e cila duke filluar nga viti 2023, me iniciativën e z. Volodimir Zelenski, është çuar në 8 maj, dhe është shoqëruar me kremtimin e Ditës së Evropës që përkon me 9 majin, në shenjë falënderimi dhe mirënjohjeje. Faleminderit familjes europiane për mbështetjen e dhënë Ukrainës gjatë luftës. Njohja e një metamorfoze identiteti: Ukraina është (bërë) Perëndim. Copyright | Agjencia Telegrafike Vox