PËRSE OKB-ja NUK KA TRANSPARENCË ME SHTYPIN NËPËRMJET NJË AKTI TË LIRISË SË INFORMACIONIT?

Shqipëroi z. Erton Duka. Nga z. Thalif Deen. Kombet e Bashkuara kanë qenë vazhdimisht një avokate e zhurmshme e lirisë së shtypit – dhe, më e rëndësishmja, e së drejtës së gazetarëve për të raportuar pa frikë nga hakmarrja. Por për fat të keq, OKB-ja është gjithashtu një nga institucionet më të errëta ku transparenca nuk është kurrë normë. Gazetarët, rrallë ose ndonjëherë, ishin në gjendje të merrnin ndonjë koment ose reagim nga ambasadorët, diplomatët dhe zyrtarët e lartë të OKB-së, sepse shumica e tyre ndjekin këshillat e dhëna britanikëve gjatë censurës së kohës së luftës në Mbretërinë e Bashkuar. Siç tha dikur Uinston Çërçilli (Winston Churchill): Diplomacia është arti për t'u thënë njerëzve të shkojnë në ferr në një mënyrë të tillë që ata të kërkojnë udhëzime. Por si rregull i përgjithshëm, shumica e ambasadorëve dhe diplomatëve nuk na thanë të shkonim në ferr ose në parajsë – por shmangën të gjitha komentet për çështje të ndjeshme politikisht me jo justifikimin standard: "Më falni, duhet të marrim leje nga kryeqyteti ynë". Por ai konfirmimi nga ministritë e tyre të jashtme përkatëse nuk erdhi kurrë. Prapëseprapë, ishte e vështirë të merrje një përgjigje nga një diplomat aziatik me buzë të ngushta, i cili më tha: Asnjë koment - dhe si një mendim i mëvonshëm, shtoi: Dhe mos më citoni për këtë. Dhe shumica e zyrtarëve të lartë të OKB-së, nga ana tjetër, kurrë nuk kishin as mirësjelljen ose etikën bazë për t'iu përgjigjur thirrjeve telefonike ose mesazheve me email, qoftë edhe me një mirënjohje. Linjat e komunikimit ishin kryesisht të vdekura. Kur iu ankua z. Shashi Tharoor me njohuri për median, një ish-nënsekretar i përgjithshëm i OKB-së, kreu i dikurshëm i Departamentit të Informacionit Publik (DPI) dhe një autor i frytshëm, ai ishte i qartë në përgjigjen e tij kur tha se në OKB çdo zyrtar - nga një nënsekretar i përgjithshëm gjer tek sanitarja - ka të drejtë të shprehë një mendim në fushën e tij ose të saj të ekspertizës. Akti i SHBA-së për Lirinë e Informacionit (FOIA), i cili daton që nga viti 1967, i ka dhënë publikut dhe kryesisht shtypit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës të drejtën për të kërkuar akses në të dhënat nga çdo agjenci federale - dhe është përshkruar si ligji që mban qytetarët në dijeni për qeverinë e tyre. Si rezultat, disa nga botimet e gazetave dhe informacionet e brendshme në mediat kryesore të SHBA-së kanë ardhur pas kërkesave të gazetarëve amerikanë mbështetur ligjërisht tek FOIA. Por një propozim i kahershëm për një FOIA në Kombet e Bashkuara ka dështuar të arrihet kryesisht për shkak të mosveprimit të Asamblesë së Përgjithshme prej 193 anëtarësh, organi më i lartë politik i OKB-së, duke rezultuar në mungesën e transparencës në punën e brendshme të OKB dhe Sekretariatit të saj. Kështu ka edhe propozimi për një të dërguar të posaçëm të OKB-së për t'u marrë me sigurinë e gazetarëve të vdekur. Z. Andreas Bummel, Drejtor Ekzekutiv i Demokracisë Pa Kufij, tha se: OKB-ja është një institucion që ushtron autoritetin publik drejtpërdrejt dhe tërthorazi me mbi 30000 subjekte që punojnë në Sekretariat (plus sistemin e OKB-së në mbarë botën). Si e tillë, ajo duhet të jetë përgjegjëse jo vetëm ndaj shteteve të saj anëtare, por ndaj qytetarëve dhe publikut në përgjithësi. Krijimi i një procedure të duhur të lirisë së informacionit në OKB do të jetë një mjet i rëndësishëm për ta përmirësuar këtë, deklaroi Bummel, bashkëautor i veprës “Një Parlament Botëror: Qeverisja dhe Demokracia në shekullin 21”. Z. Martin S. Edwards, Profesor dhe Drejtues i Shkollës së Diplomacisë dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin Seton Hall në SHBA, tha se: Më duhet të pranoj se nuk i di këndvështrimet ligjore këtu. Pasi u tha kjo, është shumë e qartë për mua se e vetmja rrugë përpara për OKB-në në një epokë të ndarjeve politike është transparenca më e madhe. Përpjekjet më të mëdha për të treguar më mirë historinë tuaj nuk mjaftojnë. Ju nuk mund të avokoni për institucione efektive, të përgjegjshme dhe gjithëpërfshirëse në nivel kombëtar pa të, gjithashtu brenda sistemit të OKB-së. Gjërat si aksesi në informacion janë një hap thelbësor në atë drejtim, shtoi ai. Në SHBA, agjencive federale u kërkohet të zbulojnë çdo informacion të kërkuar sipas FOIA, përveç nëse ai bie nën një nga nëntë përjashtimet që mbrojnë interesa të tilla si privatësia personale, siguria kombëtare dhe zbatimi i ligjit. Në Australi, legjislacioni njihet si Right2Know; në Bangladesh, E drejta për Informim (RTI) ofron burime për ata që kërkojnë të paraqesin një kërkesë pranë agjencive qeveritare; në Japoni, Qendra e Qytetarëve për Zbulimin e Informacionit ofron ndihmë për ata që janë të interesuar në paraqitjen e kërkesave; në Indi, e drejta për informacion: një portë qytetare është portali për RTI; Akti i Kanadasë për Qasjen në Informacion hyri në fuqi në 1983 dhe Akti i Kenias për Qasjen në Informacion u miratua në gusht 2016, sipas Qendrës për Ligjin dhe Demokracinë (CLD). Dhe Akti i Lirisë së Shtypit të Suedisë i vitit 1766 është përshkruar si më i vjetri në botë. Ndërsa FOIA mbulon aksesin në të dhënat e agjencive të qeverisë federale, Ligji për Lirinë e Informacionit (FOIL) garanton akses në të dhënat e qeverisë shtetërore dhe vendore. Të 50 shtetet në SHBA kanë gjithashtu ligje për lirinë e informacionit që rregullojnë aksesin në këto dokumente, megjithëse dispozitat e ligjeve shtetërore ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme. Organizata e OKB-së për Arsim, Shkencë dhe Kulturë (UNESCO) me bazë në Paris, e cila është e mandatuar të mbikëqyrë lirinë e shtypit, e përkufizon Lirinë e Informacionit (FOI) si të drejtën për të pasur akses në informacionin e mbajtur nga organet publike. Sipas UNESCO-s, FOI është një pjesë integrale e të drejtës themelore të lirisë së shprehjes, e njohur nga Rezoluta 59 e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së të miratuar në vitin 1946, si dhe nga neni 19 i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut (1948), i cili thekson se e drejta themelore e lirisë së shprehjes përfshin lirinë për të kërkuar, marrë dhe përhapur informacione dhe ide nëpërmjet çdo media dhe pavarësisht nga kufijtë. FOI është përfshirë gjithashtu si liri e shprehjes në instrumente të tjera kryesore ndërkombëtare, duke përfshirë Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike (1966) dhe Konventën Amerikane për të Drejtat e Njeriut (1969). Në një intervistë të vitit 2017, z. Samir Sanbar, një ish-ndihmës sekretar i përgjithshëm i OKB-së, i cili drejtoi dikur Departamentin e Informacionit Publik (DPI), tha se e drejta për informacion është një pjesë integrale e parimeve të OKB-së. Por ofrimi i kësaj të drejte – madje edhe informacioni bazë i disponueshëm në domenin publik – është penguar si nga shtetet anëtare ashtu edhe nga burokracia e OKB-së, shtoi ai. Ai vuri në dukje se nevoja për të informuar popujt tregohet në mënyrë implicite në Kartën e OKB-së. Por zbatimi i saj ishte një çështje themelore që e kisha përjetuar gjatë gjithë punës sime, me zyrtarë të caktuar qeveritarë – përfshirë ata që pretendojnë publikisht kanale të hapura – dhe shumë kolegë të lartë të Sekretariatit të OKB-së. Ata që besonin se "Informacioni është fuqi" ishin shumë hezitues, ndaj asaj që ata perceptonin se ishte ndarja e autoritetit të tyre me një publik më të gjerë, tha z. Sanbar, i cili shërbeu nën pesë Sekretarë të Përgjithshëm të OKB-së. Ishte më e qartë se kur hapa uebsajtin tashmë të pakontestueshëm www.un.org , një numër nënsekretarësh të fuqishëm të Përgjithshëm (USG) dhe Përfaqësues të Përhershëm më paralajmëruan që të mos u tregoja të gjithëve se çfarë po ndodhte (në sistemin e OKB-së) dhe refuzoi të autorizonte ndonjë fond. Më është dashur të krijoj një ekip vullnetarësh në zyrën time, që operojnë nga buxheti ekzistues, për të vazhduar dhe përfundimisht për të ofruar kompjuterë të huazuar nga një burim i jashtëm, delegacioneve të caktuara për të kuptuar se ishte më e përshtatshme për ta të aksesonin njoftimet e lajmeve sesa duhet të dërgojnë një nga punonjësit e tyre çdo ditë në ndërtesë për të mbledhur materiale nga kati i tretë. Përfundimisht, të gjithë u bashkuan dhe faqja u bë një nga dhjetë faqet zyrtare më të mira në mbarë botën. Ne patëm një vështirësi të ngjashme në nxitjen e Ditës Ndërkombëtare të Lirisë së Shtypit përmes Asamblesë së Përgjithshme. Duket se edhe ata me qëllimet më të mira – meqenëse delegatët përfaqësojnë qeveritë zyrtare që e shohin shtypin e lirë me monitorim të kujdesshëm – zakonisht lodhen duke hapur një çështje potencialisht të cenueshme, tha z. Sanbar, autor i librit “Brenda e OKB-së në një botë pa udhëheqës”.