SA ËSHTË NË GJENDJE ENERGJIA E PËRFITUAR NGA SHKRIRJA BËRTHAMORE QË TË SHPËTOJË BOTËN?

Shqipëroi: z. Erton Duka.

Eksperimenti i javës së kaluar në ShBA-ës është premtues, por nuk është një shkop magjik që të zgjiidhë nevojat tona për energji.

Zbulimi se studiuesit kishin arritur të krijonin një reaksion të shkrirjes bërthamore që gjeneronte më shumë energji sesa konsumonte, e bëri leximin qetësues javën e kaluar.

Për gati gjysmë shekulli, unë kam raportuar për çështje shkencore dhe asnjë dekadë nuk ka qenë e plotë pa dy ose tre njoftime nga shkencëtarët që pretendojnë se puna e tyre së shpejti do të lejonte shkencën të rikrijonte proceset që drejtojnë diellin. Rezultati përfundimtar do të ishte gjenerimi i shkrirjes bërthamore të pastër dhe të lirë që do të transformonte jetën tonë.

Njoftime të tilla kanë qenë të rralla kohët e fundit, kështu që më dhanë një shkëlqim të ngrohtë për të kuptuar se standardet mund të kthehen në normalitet.

Duke vendosur një grup prej 192 lazerësh për të bombarduar peletat e izotopeve të hidrogjenit deuterium dhe tritium, kërkuesit në Qendrën Kombëtare të Ndezjes së ShBA-ës (NIF) në Livermore, në Kaliforni, ishin në gjendje të gjeneronin temperatura që gjenden vetëm në yjet dhe bombat termonukleare.

Izotopet më pas u shkrinë në helium, duke çliruar energji të tepërt, raportuan ata.

Ishte një ngjarje historike, por jo një ngjarje madhore, edhe pse kjo nuk e ndaloi qeverinë amerikane dhe një pjesë të madhe të mediave botërore që të kënaqeshin në një zhurmë të përhapur mbi arritjet e laboratorit.

Studiuesit kishin kapërcyer një pengesë të madhe, për arritjen e shkrirjes, shpërtheu Qëndra e TranBBC, ndërsa Wall Street Journal e përshkroi arritjen si një përparim që mund të lajmëronte një epokë të energjisë së pastër dhe të lirë.

Është sigurisht e vërtetë që bashkimi bërthamor do të kishte një ndikim të dobishëm në planetin tonë duke çliruar sasi të mëdha energjie pa gjeneruar nivele të larta të emetimeve të karbonit dhe do të ishte një nxitje e padyshimtë në betejën kundër ndryshimeve klimatike.

Problemi është se na janë paraqitur shumë herë më parë vizione të tilla. Në vitin 1958, Sër Xhon Kokroft (Sir John Cockcroft) pretendoi se projekti i tij i shkrirjes Zeta do të furnizonte botën me një furnizim të pashtershëm karburanti.

Nuk ndodhi. Në vitin 1989, Martin Fleishmën (Martin Fleischmann) dhe Stenli Pons (Stanley Pons) njoftuan se kishin arritur shkrirjen duke përdorur pajisje të thjeshta laboratorike, punë që bëri bujë botërore, por që nuk është përsëritur kurrë.

Në këtë listë mund të shtoni edhe Reaktorin Eksperimental Ndërkombëtar Termonuklear (Iter), një objekt i madh që po ndërtohet në Saint-Paul-lès-Durance në Provencë, në Francë, që supozohej të arrinte shkrirjen deri në vitin 2023, por që është mbi 10 vjet prapa planit dhe dhjetëra miliarda dollarë mbi buxhetin.

Në secilin rast, ishte parashikuar se ndërtimi i centraleve të para të shkrirjes bërthamore të qëndrueshme komerciale ishte vetëm një ose dy dekada larg dhe do të ndryshonte jetën tonë. Këto shpresa nuk u materializuan kurrë dhe kanë çuar në një cinizëm të lodhur të përhapur midis hakerëve dhe shkencëtarëve. Siç bëjnë shaka tani: Fusion është 30 vjet larg - dhe gjithmonë do të jetë.

Ishte e çuditshme për Xhenifer grenholmin (Jennifer Granholm), sekretaren amerikane të energjisë, të argumentonte se arritja e NIF ishte një nga bëmat shkencore më mbresëlënëse të shekullit të 21-të. Ky është një pretendim i vështirë për të justifikuar për një shekull që ka dëshmuar tashmë zbulimin e bozonit Higgs, krijimin e vaksinave Covid-19, lëshimin e teleskopit James Webb dhe zbërthimin e gjenomit njerëzor.

Për krahasim, ngjarja e ndezjes në NIF është çështje e kategorisë së dytë.

Shumica e shkencëtarëve kanë qenë të kujdesshëm në përgjigjet e tyre ndaj mbipopullimit të përparimit të NIF.

Ata pranojnë se është ndërmarrë një hap kyç drejt fuqisë komerciale të shkrirjes, por këmbëngulin se impiante të tilla mbeten qëllime të largëta.

Ata nuk duhet të shihen si shpëtimtarë të mundshëm që do të na nxjerrin nga kriza e dëshpëruar e energjisë me të cilën përballemi tani – pavarësisht nga të gjitha pretendimet që u bënë javën e kaluar.

Njerëzimi e ka sjellë veten në një pikë ku varësia e tij e tmerrshme nga lëndët djegëse fosile kërcënon të shkaktojë një rritje prej 2 gradë Celsius në temperaturat globale në krahasim me të kaluarën tonë para-industriale. Pasojat do të përfshijnë përmbytjet, zjarret, përkeqësimin e stuhive, ngritjen e nivelit të detit, përhapjen e sëmundjeve dhe shkrirjen e akullit.

Këtu, shkencëtarët janë të qartë.

Fuqia e shkrirjes nuk do të arrijë në kohë për të shpëtuar botën. Ne jemi ende larg shkrirjes tregtare dhe kjo nuk mund të na ndihmojë me krizën klimatike tani, tha Anika Kan (Aneeqa Khan), një studiuese në shkrirjen bërthamore në Universitetin e Mançesterit.

Kjo pikëpamje u mbështet nga Toni Rullston (Tony Roulstone), një studiues i energjisë bërthamore në Universitetin e Kembrixhit.

Ky rezultat nga NIF është një sukses për shkencën, por është ende shumë larg ofrimit të energjisë së pastër të dobishme dhe të bollshme.

Aktualisht, ekzistojnë dy rrugë kryesore për shkrirjen bërthamore. Njëra përfshin mbylljen e plazmës së nxehtë në një fushë magnetike të fuqishme.

Reaktori Iter ndjek një qasje të tillë. Tjetri - i miratuar në objektin NIF - përdor lazer për të shpërthyer peletat deuterium-tritium duke i shkaktuar ato të shemben dhe shkrihen në helium.

Në të dyja rastet, reaksionet ndodhin në më shumë se 100 milion grade Celcius dhe përfshijnë dhimbje koke të mëdha teknologjike në kontrollin e tyre.

Prandaj, Fusion mbetet një teknologji afatgjatë, megjithëse shumë investitorë dhe sipërmarrës të rinj – përfshirë Bill Geits (Bill Gates) dhe Xhef Bezos (Jeff Bezos) – e kanë kthyer vëmendjen e tyre kohët e fundit në këtë fushë, duke rritur shpresat se një shtysë e re tregtare mund të ringjallë zhvillimin e impianteve komerciale.

Ky kontribut është për t'u përshëndetur, por duhet të jemi të prerë: bashkimi nuk do të arrijë në kohë për të shpëtuar planetin nga ndryshimet klimatike. Impiantet e energjisë elektrike të fuqizuara nga burime të rinovueshme ose nga ndarja bërthamore ofrojnë alternativat e vetme afatshkurtëra ndaj atyre që djegin lëndë djegëse fosile.

Ne duhet të lidhim shpresat tona në këto burime të energjisë. Fusioni mund të fitojë vendin e tij më vonë gjatë shekullit, por do të ishte shumë e papërgjegjshme të mbështetesh në një burim energjie që do të duhen të paktën dy dekada të tjera për t'u materializuar - në rastin më të mirë.