SHQIPJA NË ZVICËR: BASHKËSIA MBETET POR GJUHA E SAJ PO ZHDUKET

Gjenevë, Konfederata e Zvicrës | Përqindja e shqipfolësve në Zvicër është në rritje prej dekadash. Megjithatë, vetë gjuha flitet gjithnjë e më pak.

“Deri në kopsht dija vetëm shqip”, thotë z. Marash Pulaj. Ai është konsulent, reper dhe prezantues i marrëdhënieve me publikun nga Lucerni; prindërit e tij erdhën në Zvicër nga Kosova.

Por gjermanishtja zvicerane ka qenë prej kohësh gjuha në të cilën ai mendon dhe shprehet më saktë.

Z. Pulaj është një nga mbi 300000 shqipfolësit në Zvicër, e barabartë me 3.5% të popullsisë. Kjo e bën shqipen gjuhën e dytë jokombëtare në Zvicër pas anglishtes.

Numri i shqipfolësve në Zvicër është në rritje prej dekadash. Deri në vitet 1980, flitej kryesisht nga punëtorë sezonalë, shpesh të izoluar nga shoqëria zvicerane dhe të vendosur në baraka.

Me rritjen e represionit kundër komunitetit shqiptar në Jugosllavi, shumë punëtorë sezonalë u shpërngulën përgjithmonë në Zvicër dhe në shumë raste sillnin me vete edhe familjet e tyre.

Në fund të viteve 1990, mbi 50000 njerëz të arratisur nga lufta nga Kosova arritën në Zvicër.

Për shkak të luftës në Kosovë, diaspora shqiptare u rrit përsëri në fund të viteve 1990.

Shumica e refugjatëve u kthyen në atdheun e tyre menjëherë pas përfundimit të luftës.

Mirëpo, disa mbetën dhe ndërtuan një jetë të re në Zvicër, duke ua përcjellë edhe gjuhën shqipe fëmijëve të tyre.

Sot, dekada më vonë, komuniteti shqipfolës është integruar gjerësisht në shoqërinë zvicerane. Ka politikanë, futbollistë, biznesmenë dhe artistë me origjinë shqiptare.

Ajo mbërriti në Zvicër në moshën katër vjeçare: gazetarja dhe shkrimtarja kosovare Shqipe Sylejmani tregoi historinë e saj të integrimit në romanin “Barrë dhe bekim”.

Shumë prej tyre i përkasin brezit të dytë ose të tretë. Ata janë rritur në Zvicër dhe flasin një gjuhë kombëtare në nivelin amtar. Megjithatë jo të gjithë e flasin mirë shqipen.

Dhe jo të gjithë e flasin çdo ditë me fëmijët e tyre, një shenjë se një ndryshim gjuhësor po ndodh. Komuniteti shqipfolës zviceran po humbet gjuhën amtare.

Si funksionon një ndryshim gjuhësor?

Shqipja pothuajse nuk ka prestigj. Gjuhëtari Naxhi Selimi nga Shkolla e Arsimit të Lartë Schwyz ka analizuar përdorimin e shqipes nga njerëzit me origjinë shqiptare në Zvicër.

Arsyet e ndryshimit gjuhësor i sheh në integrimin progresiv, por edhe në prestigjin e dobët të shqipes.

Disa njerëz përpiqen ta shprehin dëshirën e tyre për integrim gjuhësisht: “Ata nuk duan të bien në sy dhe për këtë arsye shmangin të folurit shqip në publik”. Nuk ndihmon që gjuha shqipe të trajtohet me pak kujdes në Zvicër, ndryshe nga gjuhët e tjera të huaja si anglishtja apo spanjishtja.

Kufizimi në sferën private: Konotacioni kryesisht negativ i shqipes favorizon kalimin në gjuhën e shumicës, thotë z. Naxhi Selimi.

Nga brezi i dytë e në vazhdim, njerëzit me origjinë shqiptare flasin mes tyre edhe gjermanishten zvicerane. Shqipja përdoret pothuajse vetëm brenda familjes, për shembull në kontakt me gjyshërit.

Shqiptari nuk është vetëm shqiptar: Ky evolucion është tipik për procesin e ndryshimit gjuhësor. Drejtimi që mund të marrë demonstrohet nga njerëzit me origjinë italiane në Zvicrën gjermanishtfolëse: anëtarët e brezit të tretë dhe të katërt zakonisht nuk flasin italisht.

Çfarë po bëhet për të luftuar rënien gjuhësore?

Në mesin e njerëzve me origjinë shqiptare në Zvicër ekziston një dëshirë e madhe për të ruajtur gjuhën. “Shumë prej nesh janë rritur me prindërit që na nxitin të flasim shqip”, thotë Marash Pulaj.

Nga Lucerni drejton programin “Fol Shqip!” për diasporën shqipfolëse. “Fol Shqip!” përkthehet “Fol shqip!”.

Për punën e tij si prezantues, z. Pulaj fillimisht duhej të rimësonte shqip saktë. Ndër të ftuarit e tij vërehet një krenari për origjinën e tyre dhe një dëshirë e fortë për të ruajtur shqipen te brezat e rinj.

Por idealet dhe realiteti shpesh ndryshojnë, siç tregon hulumtimi i z. Naxhi Selimi.

Kurse gjuhësore për të luftuar humbjen e gjuhës: Megjithatë, në shumicën e kantoneve kurset e gjuhës shqipe janë të disponueshme prej kohësh për fëmijët me origjinë shqiptare, si për shumë gjuhë të tjera emigrantësh. Mësimet integrojnë mësimin me gojë në shtëpi me bazat gramatikore.

Megjithatë, këto kurse janë vullnetare, shpesh me pagesë dhe zhvillohen jashtë orarit të shkollës.

Në to ndoshta frekuentohen vetëm një pjesë e fëmijëve me origjinë shqiptare. “Kjo nuk mjafton për të ndaluar ndryshimin”, thotë z. Naxhi Selimi.

Familjet dykombëshe në shpëtim?

“Fëmijët që ndjekin kurset e shqipes mund të komunikojnë më lehtë gjatë pushimeve në vendin e tyre”, thotë z. Selimi.

Dhe këto marrëdhënie në vendet shqipfolëse, të cilat vazhdojnë të kultivohen në mënyrë aktive, mund të ngadalësojnë në mënyrë indirekte ndryshimin gjuhësor.

Martesat ndodhin rregullisht mes personave me origjinë shqiptare që banojnë në Zvicër dhe personave nga Kosova apo Maqedonia e Veriut.

Në këto raste, ka gjasa që gjuha e përbashkët e familjes të jetë më shpesh shqipja, edhe nëse jetoni në Zvicër.

Kjo mund ta mbajë gjuhën në mënyrë të arsyeshme të gjallë në diasporë për dekadat e ardhshme.

Statistikat do të vazhdojnë të gënjeshtër: Edhe pse komuniteti shqipfolës në Zvicër po ndryshon aktualisht gjuhën e tij, kjo nuk ka gjasa të pasqyrohet në statistikat për disa vitet e ardhshme.

Nga njëra anë, shumica e gjeneratës së parë ka të ngjarë të jetojë edhe për disa vite apo edhe dekada të tjera.

Së dyti, mund të supozohet se shumë anëtarë të diasporës do të vazhdojnë të deklarojnë shqipen si një nga (deri në tre) gjuhët kryesore në sondazhe, edhe nëse aftësitë e tyre gjuhësore janë thjesht elementare.

Në fund të fundit, përkatësia në një grup gjuhësor nuk është vetëm një çështje e aftësive gjuhësore, por edhe e ndjenjave.

Nga z. Erton Duka.

© Copyright | Agjencia Telegrafike Vox

Ne të njohim me botën | www.007vox.com | Burimi yt i informacionit