ÇFARË DUHET LEXUAR PËR TË KUPTUAR MARRËDHËNIET NDËRKOMBËTARE?

Tiranë, Shqipëri | Pesë libra që shpjegojnë forcat që formojnë gjeopolitikën.

“Bota sot po kalon ndryshime të mëdha, të tilla si të cilat nuk i kemi parë për 100 vjet.” Ky vëzhgim nga presidenti kinez Shi Xhinping (Xi Jinping), presidenti i Kinës, mund të ekzagjerojë situatën, por, ai me siguri ka të drejtë që marrëdhëniet ndërkombëtare po ndryshojnë më shumë tani se në çdo kohë që nga Lufta e Dytë Botërore.

“Momenti unipolar” i viteve 1990-2010, kur Amerika nuk kishte rivalë, ka përfunduar.

Kina paraqet një sfidë ushtarake, ekonomike dhe teknologjike më të përhapur se ajo e ngritur nga Bashkimi Sovjetik.

Në një farë mënyre bota po i rikthehet çrregullimit të Luftës së Ftohtë, me përjashtim të faktit, se, ndryshe nga Bashkimi Sovjetik, Kina nuk përkrah, madje as nuk beson në vlerat universale.

Të dyja palët tregtojnë shumë më tepër sesa bënë antagonistët e luftës së ftohtë.

Vendet aleate të asnjërës prej tyre, si Brazili, India dhe Arabia Saudite, po luajnë role më të rëndësishme sesa gjatë Luftës së Ftohtë.

Mjerisht, “ndryshimet e mëdha” të presidentit Shi (Xi) presin historianët e tyre.

Historitë e mira kërkojnë kohë për t'u shkruar, dhe rivaliteti midis Amerikës dhe Kinës është relativisht i ri.

Ai u ashpërsua në periudhën kohore midis viteve 2022-2023, kur aleati i Kinës, Rusia, pushtoi Ukrainën, dhe Amerika vendosi sanksione ndaj disa eksporteve të teknologjisë në Kinë.

Se si do të zhvillohet rivaliteti është e paqartë.

Amerika është kapur mes një dëshire Baideneske për udhëheqje globale, dhe izolacionizmit Trampian; Kina mund të përshpejtojë një luftë botërore, duke pushtuar Tajvanin; Regjimi i Rusisë mund të fitojë diçka nga agresioni i tij kundër Ukrainës - ose të shpërthejë.

Bota e së nesërmes, mund të përcaktohet më pak nga rivaliteti bipolar, sesa nga disa sfera konkurruese të interesit, një version i tensioneve të shekullit të 19-të. Nuk është çudi që historianët po frenohen.

Ndërkohë, këta pesë libra ndriçojnë aspekte të veçanta të gjeopolitikës së sotme.

1- Bota: Një hyrje e shkurtër. Nga Richard Haass. Pinguin; 400 faqe; 18 dollarë dhe 15,99 £.

Shumica e studentëve, shkruan z. Riçërd Hes (Richard Haass), dinë pak për marrëdhëniet ndërkombëtare.

Ai i ka vendosur vetes për detyrë të shpjegojë bazat e “arsimimit global”. Z. Hes (Haass) është i kualifikuar për ta bërë këtë.

Ai këshilloi presidentin Xhorxh W. Bush (George H.W. Bush) gjatë luftës së parë të Gjirit (Z. Bush mori këshillën e tij për të mos rrëzuar Sadam Huseinin), dhe z. Bush (i cili e hodhi poshtë atë këshillë duke shkuar përsëri në luftë kundër Irakut).

Z. Hes (Haass) drejtoi Këshillin për Marrëdhëniet me Jashtë, institutin kryesor të Amerikës për politikën e jashtme, për 20 vjet, deri në qershor 2023.

Libri i tij merr formën e një sekuence memorandumesh mirëkuptimi, marrëveshjesh jodetyruese që qeveritë nënshkruajnë.

Ai fillon me një kurs të përmbysur në historinë botërore, në mënyrë të falshme eurocentrike, duke marrë parasysh rolin e jashtëzakonshëm që Evropa dhe pasardhësit e saj amerikanë luajtën në shekullin e 20-të.

Ai vazhdon në një studim po aq të shpejtë të rajoneve të botës, dhe roleve të luajtura nga gjeografia, klima, burimet natyrore, dhe kultura, në përcaktimin e fatit të kombeve.

Mendimet e tij më interesante vijnë në tremujorin e fundit të librit, në një diskutim mbi mjetet, dhe institucionet, që fuqitë e mëdha kanë përdorur për të vendosur rendin, në një botë kaotike: ndërtimi i aleancave, ligji ndërkombëtar, nocionet e sovranitetit, dhe Kombet e Bashkuara.

Z. Hes (Haass) shpreson që një publik amerikan më i informuar, do të mbështesë rolin e vendit si polic i botës.

Por, mesazhet kryesore të kësaj abetareje të ndjeshme, dhe pak pa gjak janë dëshpëruese.

Rendi global “nuk shfaqet vetëm ose vazhdon automatikisht”. Menaxhimi teknokratik është i nevojshëm, për të mbrojtur një ekuilibër fuqie, nga forcat e përçarjes dhe dhunës, por është e vështirë të mbahet.

2- Ngritja dhe rënia e Fuqive të Mëdha. Nga Paul Kennedy. Knopf; 704 faqe; 22 dollarë. HarperCollins; 16,99 £.

Ky është lloji i tekstit klasik, që njerëzit e rëndësishëm mbartin në çantat e tyre, dhe ndonjëherë edhe lexojnë.

Botuar në vitin 1987, tema e z. Poll Kenedi (Paul Kennedy) argumenton se fuqitë e mëdha varen nga fuqia ushtarake, e cila, nga ana tjetër, varet nga fuqia ekonomike. Ndërsa rriten shpenzimet e tyre ushtarake priren të rriten. Por, nëse ata minojnë ekonomitë e tyre, duke shpenzuar shumë, ata janë të dënuar të bien.

Kjo tezë i kthehet Makiavelit, nëse jo më parë.

Kontributet e veçanta të z. Kenedi (Kennedy) janë, së pari, për të endur këtë ide përmes një përshkrimi të detajuar të 500 viteve të historisë diplomatike dhe ushtarake, dhe, së dyti, për të treguar rëndësinë e saj, për botën në të cilën ai shkroi librin.

Kapitulli i tij i fundit ka të bëjë me “problemin e numrit një në rënie relative”. Amerika ishte në rrezik të “tepërcimit perandorak”, shkroi ai, sepse, po shpenzonte shumë, për forcat e saj të armatosura, në krahasim me investimet e saj në qëllime joushtarake.

Z. Kenedi (Kennedy) kishte të drejtë për procesin themelor, por, kishte gabim për vendin.

Brenda katër viteve nga botimi i librit të tij, Bashkimi Sovjetik u shemb, i rrëzuar nga çekuilibrat që ai paralajmëronte.

A ka mbaruar shekulli amerikan? Nga Joseph Nye. Polity Press; 152 faqe; 12,95 dollarë dhe 9,99 £.

Ashtu si z. Hes (Haass), z. Xhazf Nai (Joseph Nye) ka qenë njëkohësisht praktikues dhe analist i politikës së jashtme.

Ai i shërbeu Presidentit Bill Klinton (Clinton) në role të ndryshme, dhe tani është profesor në Universitetin e Harvardit.

Ai shpiku frazën “fuqi e butë”, dhe ai është i sigurt për fuqinë e qëndrueshme të ndikimit të Amerikës.

“Ne nuk po hyjmë në një botë post-amerikane”, shkruan ai. Shtetet e Bashkuara do të kenë “parësi në burimet e fuqisë, dhe do të luajnë rolin qendror, në balancën globale të pushtetit, midis shteteve.”

Z. Nai (Nye) po sfidon pesimizmin e librave të tillë si “Bota post-amerikane”, i z. Farid Zekëria (Fareed Zakaria), i cili, argumenton se Amerika është në rënie relative, dhe “Tërheqja e liberalizmit perëndimor” të z. Eduërd Ljus (Edward Luce), i cili, thotë se demokracitë liberale janë dobësuar nga ekonomia e prishur, zhgënjimi i klasës së mesme, dhe zemërimi populist.

Z. Nai (Nye) po lufton gjithashtu zymtësinë popullore: shumë amerikanë thonë se vendi i tyre po shpërbëhet.

Si përgjigje, ai thekson se në krahasim me Evropën dhe Japoninë, Amerika është më e pasur se sa ishte në vitin 1990.

Popullsia e saj është më e re se ajo e Evropës ose e Kinës. Ajo shpenzon më shumë për forcat e saj të armatosura se çdo vend tjetër.

Edhe pse Kina paraqet sfidën më të madhe ushtarake dhe ekonomike, ajo nuk mund të përputhet me aleancat e Amerikës: rreth 60 nga 150 vendet më të mëdha janë aleatë amerikanë, duke përfshirë të gjitha ekonomitë më të mëdha (jo vetë Kinës).

Ngjitja e Kinës do të ndikojë në ndikimin amerikan, pranon z. Nai (Nye). Amerika do të varet më shumë nga bindja, dhe më pak nga fuqia ushtarake. “Udhëheqja nuk është e njëjtë me dominimin”, shkruan z. Nai (Nye).

Udhëheqja amerikane ka të ngjarë të vazhdojë, nëse z. Danëlld Tramp (Donald Trump) nuk fiton zgjedhjet në 2024.

Kina Goes Global: Fuqia e Pjesshme. Nga David Shambaugh. Oxford University Press; 409 faqe; 29,95 dollarë dhe 20 £.

Ndërsa studimet e fuqisë amerikane priren të theksojnë rënien e saj, shumica e Kinës është e mërzitur për ngritjen e saj.

“Kur Kina të sundojë botën” nga z. Merin Zhakes (Martin Jacques), një gazetar britanik, pranon një parashikim që e matur me kursin e këmbimit të tregut, ekonomia e Kinës do të kalojë atë të Amerikës nga mesi i viteve 2020.

Ai parashikon që elitat globale do të mësojnë mandarinisht, jo anglisht.

Tani ekonomistët mendojnë se do të duhet edhe një çerek shekulli të paktën që ekonomia e Kinës të arrijë në përmasa të mëdha atë të Amerikës.

Në “Kina Goes Global”, z. Deivid Shembaf (David Shambaugh), një profesor në Universitetin Xhorxh Uashington (George Washington), në Uashington, DC, e quan pretendimin se Kina do të sundojë botën, thellësisht të mbivlerësuar, dhe të pasaktë.

Nëse “formësimi i rezultatit të dëshiruar të një situate është thelbi i ndikimit dhe ushtrimit të pushtetit”, shkruan ai, Kina dështon në shumë mënyra.

Edhe pse ka shpenzuar miliarda për të forcuar forcat e saj të armatosura, ato nuk janë testuar në luftë. Angazhimi ekonomik i Kinës me vende nga Pakistani në Argjentinë është pasuar nga grindje.

Ajo e trajton shoqërinë civile me dyshim, dhe kështu nuk mund të ketë marrëdhënie të frytshme me organizatat bamirëse dhe OJQ-të ndërkombëtare.

Kina ka më pak ndikim sesa duhet në zgjidhjen e problemeve globale, si pandemitë dhe ndryshimet klimatike, sepse ka bërë shumë pak për t'i rregulluar ato në shtëpi.

Gjurma e Kinës, siç shprehet Z. Shembaf (Shambaugh) në një libër të botuar një dekadë më parë, është “e gjerë, jo e thellë”.

Ajo po fiton pushtet, por ende është vetëm “një fuqi e pjesshme”. Kjo duket ende e vërtetë.

Pasuria dhe Varfëria e Kombeve. Nga David Landes. Norton; 650 faqe; 30 dollarë. kafe e vogël; 20 £.

Libri monumental i z. Deivid Lendis (David Landes) kërkon të shpjegojë pse disa nga ekonomitë kryesore të botës kanë lulëzuar gjatë shekujve dhe të tjerat jo.

Ashtu si z. Kenedi (Kennedy), z. Lendes (Landes) kombinon përshkrimin historik me një teori gjithëpërfshirëse.

Teza e tij është se dallimet kulturore luajnë një rol të madh në performancën ekonomike.

Z. Lendes (Landes), i cili, vdiq në vitin 2013, ishte profesor në Harvard, ku refuzoi të specializohej.

Librat e tij përfshijnë studime të Egjiptit të shekullit të 19-të (Bankierë dhe Pashallëqe), dhe bërjen e orës (Revolucioni në kohë).

Historia e tij ekonomike globale, titulli i së cilës i referohet veprës më të famshme të z. Edëm Smith (Adam Smith), është gjithëpërfshirëse dhe e lexueshme.

Nëse ka një çelës suksesi, sugjeron ai, ai është hapja.

Vendet duhet të jenë të gatshme të marrin hua çdo gjë që u nevojitet, nga ku mund ta marrin, edhe nëse kjo dëmton dashurinë e elitave.

Politikat e mira ekonomike - deficite të vogla buxhetore, barriera të ulëta ndaj tregtisë, dhe kurset konkurruese të këmbimit - janë të rëndësishme, por, të pamjaftueshme.

Ajo që i dallon sukseset nga dështimet nuk është aksesi në teknologji dhe ide të reja, por, vënia në përdorim e tyre.

Kjo kërkon një traditë të hetimit të pavarur, besim në përvojë, dhe jo në autoritetet e lashta, dhe inkurajim të inovacionit rutinë, jo vetëm shpikje me bileta të mëdha.

“I vetmi mësim që del - shkruan z. Lendis (Landes) - është nevoja për të vazhduar përpjekjen. Asnjë mrekulli. Asnjë perfeksion. Asnjë mijëvjeçar. Asnjë apokalips.”

Libri i tij nuk parashikon nëse ekonomia kineze do të kapërcejë atë të Amerikës, apo nëse rivaliteti kino-amerikan do ta kthejë globalizimin në drejtim të kundërt.

Megjithatë, nëse këto gjëra ndodhin, do të jetë një udhëzues më i mirë për arsyet se shumica.

Nga z. Erton Duka.

© Copyright | Agjencia Telegrafike Vox

Ne të njohim me botën | www.007vox.com | Burimi yt i informacionit